Teleac over de Russische Revolutie afgelopen avond - dat moest ik toch eventjes bekijken. Ik was getipt door een vriend van me (bedankt Peerke), ik kijk weinig TV. Maar goed, soms maak ik een uitzondering. Welnu, ik heb geen spijt, ik heb me weer vrolijk zitten ergeren. De gevestigde orde is weer met terugwerkende kracht een tijdje gered door middel van het onfeilbare wapen van de geschiedvervalsing.
Het verhaal werd verteld met als rode draad de matrozen van de marinebasis Kronstadt, vlakbij Petrograd (het huidige St. Petersburg, en destijds de hoofdstad). Eerst kregen we een impressie van de Februarirevolutie: de demonstraties, stakingen en muiterijen die in maart 1917 de Tsaar ten val brachten. Grote betogingen waarin zich "socialistische agitatoren" (volgens de ondertiteling zelfs "socialistische oproerkraaiers", maar de Engelse tekst preekt van "agitators") mengden. Dat die 'socialistische agitatoren' gewoon arbeiders waren die samen met hun collega's in beweging kwamen tegen ondraaglijke toestanden zou je uit de 'documentaire' niet opmaken.
We krijgen te zien hoe de Tsaar soldaten inzet tegen de revolutionaire demonstranten. Die openen na aarzeling het vuur: pakweg vijftig doden. We krijgen ze niet echt te zien. De revolutie brengt ook de matrozen van Kronstadt in beweging. Die rekenen af met hun meest gehate officieren. Zo schieten ze een admiraal dood. Die executie krijgen we wél te zien, van tamelijk dichtbij. Hoge officieren zijn personen wiens leed ons als kijker aangaat. Demonstranten zijn uitschot die we niet als mens, niet als individu, hoeven te zien. Zo wordt van hogerhand de klassenstrijd gevoerd met beeldmateriaal als misleidend wapen.
Het verhaal gaat verder. We krijgen iets te horen over sovjets, de raden die overal in fabrieken, regimenten, dorpen van de grond komen. Rechtreeks gekozen gedelegeerden, die elk moment door hun kiezerskunnen worden teruggeroepen, aan de tand gevoeld en vervangen - maar daarover vertelt de documentaire niets. Alleen een opmerking over 'directe democratie op zijn best en op zijn slechtst'. gelukkig is er wel iets over te lezen, als je werkelijk belangstelling hebt voor hoe het zat. "How workers' power was organised", van Amy Muldoon, deel van een mooie artikelenreeks in het revolutionaire blad de Socialist Worker (USA). Er staan nog verdere leestips bij de artikelen ook.
Dan komt Lenin terug, in de fameuze 'verzegelde trein'. Hij kwam terug, zo leren we van de documentaire, om de revolutie te 'kapen'. Zijn programma, uiteengezet in de Aprilstellingen: alle macht aan de sovjets, en een einde aan de oorlog. Hoe deze revolutionair democratische eisen zich verhouden tot het kapen van de revolutie, legt de documentaire niet uit. In die Aprislellingen staat nog wel iets meer ook: bijvoorbeeld dat, zolang de brede massa's nog enig vertrouwen hebben in de Voorlopige Regering, de taak van Bolsjevieken bestaat uit geduldig uitleggen waarom die regering vervangen zou moeten worden door sovjetmacht. Lenin wilde een door de meerderheid gedragen revolutie, geen staatsgreep achter de rug van de bevolking om. De documentaire geeft ten onrechte echter een heel ander beeld. Die Aprilstellingen zijn trouwens, voor begrip van de Bolsjevistische strategie, een onmisbaar document.
De twee leuzen sluiten aan bij wat veel arbeiders, en ook de matrozen van Kronstadt, willen. In juli komen zij in opstand en eisen dat de sovjets aan de macht komen. Demonstranten gaan ook bij Lenin langs en verlangen een toespraak. Lenin heeft, volgens de documentaire , weinig te melden dan beleefdheden, wist niet voed wat te zeggen. Hij 'wantrouwde spontaan revolutionair initiatief', zo zegt de docu. Het zou een boek vergen om die onzin te weerleggen, maar de reden dat Lenin weinig wilde zeggen was een andere.
Hij vond het nog lang niet het moment om in opstand te komen. Weliswaar waren arbeiders en soldaten in de hoofdstad bereid tot opstand, maar dat gold niet voor de rest van het land. En een geïsoleerde opstand in de hoofdstad zou omsingeld worden door regeringstroepen, en vervolgens verpletterd. Dat wilde Lenin voorkomen. Mede daarom sprak hij sussende woorden tot de betogers: hij wilde de atmosfeer niet nog meer verhit maken dat hij al was. Maar dit is de documentairemakers allemaal te ingewikkeld en doet afbreuk aan hun favoriete beeldvorming van Lenin als kaper van de revolutie, dus deze informatie blijft ons bespaard.
De juli-opstand zet niet door. Volgens de documentairemakers hadden de demonstranten kunnen winnen, maar hadden ze niets om voor de regering in de plaats te zetten. Weer een misser. De demonstranten wilden de sovjets alle macht in handen geven. maar de leiders van de sovjet wilden dat niet. Toen dat duidelijk werd, kwamen de demonstranten niet verder. Na een paar dagen riepen juist de Bolsjevistische leiders hun aanhangers op om de acties te beëindigen. Ook dat is een detail dat netjes wordt weggelaten. Bolsjevieken zijn immers enkel alleen maar fanatici, en van die boodschap mag niet worden afgeweken.
Na de julidagen jaagt de regering de Bolsjevieken ondergronds. Vervolgens krijgen we te horen dat de behoefte aan een sterkere regering groeit. Wiens behoefe daar domineert, die van gefrustreerde hoge officieren en ondernemers, of die van gewone hongerige arbeiders en soldaten, dat wordt weer wat minder duidelijk. Maar hoe dan ook, generaal Kornilov probeert de macht aan zich te trekken, premier Kerenski schrikt en roept de sovjets te hulp en voorziet ze zelfs van wapens. Sovjet-activisten verslaan de militaire machtsgreep door op de soldaten van Kornilov in te praten. de staatsgreep - een woord dat ik in de docu niet gehoord heb trouwens - verdampt binnen een paar dagen.
Maar nu is de sovjet bewapend, zo vertelt de docu enigszins verontrust. Wat de docu een klein beetje verzwijgt is wie er vooraan stond in de verdediging van de sovjets: de Bolsjevieken. Wat de documentaire verdonkeremaant is het feit dat in de weken erna de Bolsjevieken gekozen meerderheden in steeds meer sovjets krijgen. Dat de Bolsjevistische partij intussen snel groeide, tot ze in oktober rond de kwart miljoen leden had houden de filmmakers ook liever geheim, evenals de verschrompelende steun voor de andere partijen - die trouwens niet eens worden genoemd.
Wel krijgen we te horen dat Lenin in oktober opeens op een machtsovername. Dat die Bolsjevistische meerderheden inde sovjets - bepaald relevant voor een partij die "alle macht aan de sovjets" in haar vaandel heeft staan - een rol zouden kunnen spelen bij de timing van Lenins voorstel, blijft echter weer buiten beeld. Lenin als revolutionair democraat - en dàt was Lenin, in de kern - dat mag onder geen beding tot de kwetsbare kijker doordringen.
De opstand zelf - de Oktoberrevolutie - wordt gekenschetst als een pure staatsgreep van enkele tienduizenden gewapende aanhangers van Lenin. Dat in het, rond die tijd bijeengeroepen, Al-Russische Congres van Sovjets de Bolsjevieken en sympathisanten een meerderheid hadden, verzwijgt de propag.., excuus, de objectieve documentaire. Dat het de bedoeling was dat de gewapende opstand de macht in handen van die sovjets zou brengen blijft zodoende wat wazig.
Nar de Oktoberrevolutie vestigt Lenin - aldus de film - meteen een keiharde dictatuur, met de al snel doldraaiende geheime dienst Tsjeka als wapen. We zien hoe een Tsjeka-agent een clown die satire bedrijft over de Bolsjevieken, tijdens een voorstelling neerschiet. Wéér de aandacht voor individuele slachtoffers van revolutionair geweld, of wat daar voor door moet gaan. Ik sluit overigens niet uit dat zoiets nog werkelijk plaatsgevonden heeft ook, maar daar zou ik dan toch wel iets meer over willen weten.
O ja, we kregen ook nog de episode opgedist van de gekozen Grondwetgevende Vergadering, waarbinnen de Bolsjevieken slechts een minderheid aan stemmen kregen. Dus lieten de Bolsjevieken die uiteenjagen, een overduidelijk teken van Lenins dictatoriale ambities. Wat hier niet bij verteld werd is de redenering van Lenin: de sovjets - niet alleen gekozen, maar ook rechtstreeks onder controle van kiezers - vormden een directere, 'hogere' vorm van democratie naar zijn idee.
Niet vermeld ook werd het feit dat de verkiezingen kort na de Oktoberrevolutie werdeen gehouden. De impact ervan was buiten de grote steden nog aan het doordringen. Vandaar ongetwijfeld dat het stemmental voor de Bolsjevieken in en om de grote steden het grootst was: daar was de betekenis van de Oktoberrevolutie - sovjetmacht, arbeiderscontrole in de fabrieken, land aan de boeren, en een eind aan de oorlog - heel veel mensen duidelijk. Anders gezegd: hoe bekender de Oktoberrevolutie, hoe groter de steun aan de makers en voorstanders ervan - toch een wat ander beeld dan wat de documentaire ons voorschotelt.
Een derde facet in de hele toestand rond die Grondwetgevende Vergadering zat in de kandidatenlijsten. De overgrote meerderheid werd gewonnen door de Sociaal-Revolutionairen (SRs), een gematigd-linkse partij met grote achterban onder boeren, en geleid door stedelijke intellectuelen. De leiding ervan was tegen de oktoberrevolutie en tegen de Bolsjevieken. Maar een flinke stroming wilde wèl met Lenin samenwerken, steunde de Oktoberrevolutie en had er voor een deel zelfs aan meegedaan. De partij splitste zich. Maar deze splitsing was nog niet doorgevoerd op de kieslijsten voor de Grondwetgevende Vergadering. Daardoor was de steun aan juist de linkse SR's in vde verkiezingen onzichtbaar, en dus ook de steun die de Oktoberrevolutie buiten de Bolsjevieken zelf wel degelijk had.
Het uiteenjagen van die Vergadering, ook wel bekend als Constituante, leidde slechts tot weinig protesten. De nasleep van het protest echter dàt plaats vond laat echter meteen zien hoe de sovjetsdemocratie werkte. John Reed, revolutionair journalist in die tijd, schetste de episode in "Soviets in action". Bolsjevistische rode gardisten schoten dat protest uiteen, in een nogal domme actie naar zijn en ook mijn idee. Maar het vervolg verheldert veel. Meteen dwongen arbeiders nieuwe verkiezingen in sovjets af, en vervingen Bolsjevistische door andere afgevaardigden. Zo direct werkt sovjetdemocratie, als hij werkt. Maar dat mag de tere kijkersziel niet weten.
Ten slotte krijgen we nog te horen hoezeer Lenin de baas wilde spelen. Hij wilde met geen enkele andere partij samenwerken, zo vertelde de docuentaire ons op zeer besliste toon. Het is een doodgewone leugen. Tussen november 1917 en mei 1918 vormden Bolsjevieken en linkse Sociaal-Revolutionairen een coalitie, gesteund door een meerderheid inde sovjets. En het waren de Sociaal-Revolutionairen die de coalistie verbraken - niet de Bolsjevieken.
De documentaire sloot af met een vooruitblik over de burgeroorlog - die volgens de docu kennelijk vooral plaatsvond tussen Bolsjevieken en degenen die, zoals de matrozen van Kronstadt, de revolutie wilden verdedigen. Daarover is meer te zeggen, maar dat doe ik hier niet. Wel wil ik even opmerken dat die andere burgeroorlog, tussen enerzijds voormalige Tsaristische generaals, rechtse terreurbendes en 14 interventielegers - Britse, Amerikaanse, Franse en Japanse, onder andere - en anderzijds de Bolsjevieken en hun bondgenoten, niet eens wordt genoemd. Maar misschien krijgen we daar in de volgende uitzending, dinsdag 4 september 23.20 op Nederland 2, net zulke verhelderende uiteenzettingen over te zien als we nu mochten aanschouwen.
(bijgewerkt 29 augustus s ochtends)
