Dagje klassenstrijd in Nederland

Vier verschillende groepen werkende mensen voerden vandaag actie of dreigden daarmee – allemaal op dezelfde dag: mensen in een automatiseringsbedrijf, buschauffeurs, postarbeiders en leraren. Een goede zaak: je rechten win of behoud je pas goed door er samen voor te vechten.

Bij automatiseringsbedrijf Atos Origin nuttigden 300 personleesleden een 'protestlunch', georganiseerd door vier vakbonden. Die actie was een antwoord op het vastlopen van CAO-onderhandelingen bij dat bedrijf. Dedirectie biedt twee procent loonsverhoging, de bonden eisen 3,5 procent. Morgen vindt een soortgelijke actie plaats bij de vestiging in Eindhoven. De kop van het Volkskrant-artikel waar ik het bovenstaande aan ontleen wil ik de lezer niet onthouden: "Personeel Atos Origin in opstand".

Bij Connexxion, Arriva en Veolia/BBA dreigen buschauffeurs te gaan staken. Ook hier zijn vastgelopen CAO-onderhandelingen de aanleiding. Vakbonden eisen 3,5 procent plus een verhoging van de eindejaarsuitkering met een half procent. Connexion beweert problemen te hebben omdat de strippenkaarten van het parlement niet voldoende duurder mochten worden, en omdat de accijns verhoogd is, hetgeen extra kosten oplevert. Vakbonden zien echter genoeg winst om de geëiste loonsverhoging te kunnen betalen. "April wordt een hete maand", zo kondigde CNV-bestuurder Emiel Peper alvast aan. Hopelijk houden buschauffeurs hem en zijn collega-bestuurders aan hun woord, mochten die terugkrabbelen, en wordt de dreiging omgezet in effectieve actie.

Vanmorgen waren vrijwel alle postkantoren gesloten uit protest tegen dreigende sluiting. Pas twee uur na openingstijd gingen ze open. Op bijeenkomsten spraken volgens een vakbondsman 90 procent van de personeelsleden zich uit over de sluiting, die aan de 2400 mensen die er werken hun baan dreigt te kosten. Er was ook een protestmars op het Neude in Utrecht.

En op het Plein in Den Haag hielden enkele honderden leraren een manifestatie waarin ze forse loonsverhoging en een flink lagere werkdruk eisten. De actie had geen steun van de vakbonden, hetgeen mogelijk reden was dat de verwachte opkomst van 2000 protesterende docenten bij lange na niet is gehaald. De organisatie, Leraren in actie! , heeft aangekondigd dat er mogelijk meer acties komen, stakingen van een dag en later zelfs van een week. Hopelijk draaien de vakbonden onder druk van de boze leraren alsnog bij en gaan ze de actie met kracht ondersteunen.

Versoepeling ontslagrecht - hoe verslagen? (deel 2)

De reden dat de PvdA zich hard maakte voor het blokkeren van Donner's ontslagrechtplan lag binnen de PvdA, maar vooral erbuiten. Al wekenlang waren vakbonden hun leden aan het mobiliseren om in actie tegen de ontslagplannen te komen. Vakbondsleden verspreidden op grote schaal pamfletten, er kwam een actie-website, actiebijeenkomsten vonden plaats. Een peiling binnen het CNV liet zien dat 90 procent van ondervraagden zelf eventueel actiebereid tegen het ontslagplan.

Voor 24 november kondigden de bonden een grote manifestatie op de Rotterdamse Coolsingel aan, plus diverse manifestaties elders. De bonden dachten alleen al op de Coolsingel 20.000 demonstranten tegemoet te kunnen zien, en ettelijke duizenden in andere plaatsen. Dat zou de grootste vakbondsactie sinds 2004 zijn geweest – en de vakbondsmanifestatie van 2 oktober in dat jaar was één van de grootste in tientallen jaren.

De actiedreiging zette op de PvdA-top een grote druk. Die top is traditioneel nog steeds verbonden met de top van de FNV. Als met name die laatste vakbondsfederatie zich tegen een regering met sociaaldemocraten erin keerde, werd de positie van die sociaaldemocraten bijna onhoudbaar.

Duidelijk werd intussen dat van de gewone PvdA-stemmers en – leden de overgrote meerderheid tegen de ontslagplannen was, en dus aan de kant van de vakbondsacties stond. Een PvdA die frontaal botste met vier vijfde van haar eigen achterban was een PvdA die levensgevaarlijk bedreigd was. En waarom zou het CDA een zo uitgeholde en verzwakte PvdA als coalitiepartner nog nuttig vinden? Bos zag zichzelf bij wijze van spreken al in de oppositie belanden, aan het hoofd van een verschrompeld partijtje.

Vroeger zou een PvdA-leiding nog hebben kunnen zeggen: ja, vervelend, maar die boze PvdA-kiezers komen vroeg of laat wel terug. Maar dat gaat tegenwoordig niet op. De krachtig opgekomen SP biedt die kiezers, en selfs leden, immers een alternatief. En die SP keerde zich luid en duidelijk tegen de ontslagplannen en riep tot steun aan de vakbondsmanifestaties op.

Druk van vakbondsprotest en vanuit de SP werd de PvdA teveel. Ze voelde zich genoodzaakt nu wel de poot stijf houden en het ontslagrechtplan te torpederen. Niet de houding van die partij zelf, maar vooral de pressie van vakbondsmensen en van har linkse partijrivaal was hierin echter beslissend. Het was een linkse overwinning, een arbeidersoverweging. Maar omdat die via het getouwtrek binnen de regering plaatsvond, was het geen rechtstreekse maar een indirecte overwinning.

Dat heeft tegenstrijdige gevolgen. Het betekent dat arbeiders hun victorie behaalden door alleen maar met strijd te dreigen. Al voor de veldslag plaatsvond was de generaal van de andere kant op de loop gegaan. Het laat zien hoe sterk links, de arbeidersbeweging en hun bondgenoten in feite staat. Maar precies omdát arbeiders niet zelf hebben hoeven vechten voor hun zege, vóélt het voor hele veel mensen niet als hun eigen overwinning.

Dat de vakbonden wel erg snel de acties afbliezen nadat de regering tot uitstel en nader beraad over de ontslagkwestie had besloten, is daarom ook jammer. Waarom niet met 20.000 mensen op de Coolsingel de overwinning gevierd – en tegelijk een schot voor de boeg gegeven om duidelijk te maken dat uitstel maar beter ook echt afstel kon betekenen? Dat had ook het wat omwezenlijke gevoel – opeens was het Donner-plan weg, en we hadden er niet eens tegen gedemonstreerd! – minder om zich heen gegrepen. En juist dit gevoel dempt de perceptie dat we met ons allen hebben gewonnen van de regering.

De victorie is bovendien niet compleet, en van tijdelijke aard. De hele kwestie komt in handen van een commissie die met adviezen moet komen de arbeidsmarkt beter kan. De PvdA heeft al aangekondigd dat ze bij die mening blijft, wat zo'n commissie ook adviseert. Maar als de druk vanuit vakbondsland en SP geschiedenis is, als de dreigende confrontatie rond het ontslagrecht wat langer achter ons ligt en er geen hernieuwde druk van onderop wordt opgebouwd – zal de PvdA-top dan toch niet weer gaan schuiven? Er is alle reden om waakzaam te blijven, en klaar te staan om de actiedraaiboeken uit de la te halen mocht Donner, of collega’s van hem, de aanval willen heropenen.

Eén mei 2007: een mooie dag

De Eerste Mei, Dag van de Arbeid, liet op in 2007 een paar opvallende en deels hoopvolle zaken zien. Ik doel dan niet op het wegblijven van Fidel Castro bij de viering in Havana, Cuba; de viering van Eén mei is daar toch vooral een opgelegd vertoon van nationale eenheid, geen werkelijke strijddag van arbeiderssolidariteit. Evenmin doel ik op het welhaast rituele straatgevecht dat jongeren in Berlijn jaarlijks, en ook nu, houden de nacht voorafgaande aan de Dag van de Arbeid, een traditie die dit jaar twintig jaar bestaat. Hoezeer ik de weerzin tegen gevestigde orde en gezag die daaruit spreekt ook deel, en zijn betere wegen om die orde en dat gezag te bestrijden.

Nee, het opvallende één-mei-nieuws is anders. Maar eerst: waar kwam de Eerste Mei als strijddag van de arbeidersbeweging maar weer vandaan? Terry McPartlan geeft op de website In Defence of Marxism kort uitleg hoe in 1884 de Amerikaanse vakbondsfederatie AFL opriep om vanaf 1 mei 1886 de achturige werkdag in te voeren. Op en rond de eerste mei in 1886 staakten in de VS rond die eis 350.000 arbeiders rond die achturen-eis. Op 4 mei van dat jaar hielden enkele duizenden arbeiders een manifestatie op Haymarket, in Chicago. Dat verliep vreedzaam, maar aan het eind van de bijeenkomst rukte opeens de politie uit. Vervolgens ging een bom af, waardoor zeven politiemensen omkwamen. De dagen erop pakte de politie acht plaatselijke anarchisten op.

In een schijnproces veroordeelde de rechtbank zeven van hen ter dood, en één tot een langdurige gevangenschap. Eduard Aveling en Eleonora Marx Aveling (inderdaad, dochter van Karl Marx) analyseerden al in 1887, toen er nog een hoger beroep in de lucht hing, de gang van zaken op de dag zelf en laten zien dat er van de beschuldigingen, de bewijsvoering, de hele rechtsgang weinig klopte. Maar ondanks protesten kwam het tot executie van vier van de veroordeelden; één pleegde zelfmoord. Uiteindelijk kwam er gratie maar daar hadden de van staatswege vermoorde anarchisten weinig meer aan.

De verklaringen van de acht aangeklaagden zijn trouwens ook online te lezen via marxists.org, dat een hele sectie aan de Eerste Mei heeft gewijd waar ik gebruik van heb gemaakt voor dit stuk. In die sectie kwam ik ook een artikel van Rosa Luxemburg tegen, waarin ze aanstipt dat er al eerder een poging is gedaan om tot een soort van Dag van de Arbeid te komen. Het jaar was 1856, de gekozen dag was 21 april, en het land waar dit initiatief genomen werd was Australië.

Terug naar 2007. In Istanboel, Turkije botsten Eén-mei-demonstranten met een politiemacht die in totaal uit 17.000 mensen bestond. Betogende arbeiders probeerden op het Taksin-plein te komen, hetgeen de autoriteiten verboden hadden. Op dat plein vond 30 jaar geleden een grote één-mei-betoging plaats. Destijds schoot iemand 34 betogers dood. Vakbondsleiders mochten rode bloemen neerleggen op het plein, maar toen honderden betogers ook het plein opkwamen viel de politie aan, arresteerde 700 mensen en raakte slaags met demonstranten die hard terugvochten met molotov-cocktails.

De houding van de politie laat zien hoe weinig speelruimte de arbeidersbeweging in dat land - dat zich formeel als democratie profileert - krijgt. Die democratie biedt ruim baan voor honderdduizenden betogers die, net als de militaire top trouwens, opkomen voor secularisme en tegen een eventueel door een gekozen parlement aan te wijzen Islamistische president. Maar enkele duizenden arbeiders met internationale solidariteit in hun vaandel, dat blijkt nog steeds grove repressie uit te lokken.

In Nederland was de meest opvallende één-mei-actie van een heel andere orde. Een groepering die zich Clononel noemt, manifesteerde zich met feestneuzen op het Leidseplein in Amsterdam. Clolonel staat voor Clownelijk Loslopend Nederlands Leger. Het betrof hier dan ook een heuse Clown Revolutie, en was via Indymedia al eerder aangekondigd. Enkele tientallen mensen deden mee, en te oordelen aan de foto's op Indymedia was het een zeer vrolijke boel, al is de orde helaas niet bezweken. Daarvoor is nu eenmaal iets meer nodig dan rode feestneuzen en waterpistooltjes...

Ongetwijfeld zijn er als marxist verpakte zuurpruimen, die zo'n clownstoestand - met alle ironische verwijzingen naar de tradities van de arbeidersbeweging - maar niks vinden. Die hebben wat mij betreft pech. Links mag lachen, ook om zich zelf, en knipogen, ook naar zichzelf. Verleren we dat, dan verzuren we. En wat hebben we aan een betere wereld als we op weg daarheen ieder plezier en alle levensvreugde kwijt zijn geraakt? Keep up the good work dus, zou ik aan het Clownsleger willen meegeven. Het begin is er. Volgend jaar - of al eerder - in een boel plaatsen tegelijk, wellicht?

Natuurlijk heeft links sterkere machtsmiddelen dan feestneuzen nodig - en juist ook die waren op de eerste mei volop voelbaar. In Groot-Brittannië legden een paar honderdduizend ambtenaren op 1 mei een dag hun werk neer. Met deze grote staking protesteerden ze tegen het regeringsplan om hun lonen te bevriezen, en tegen dreigende privatisering en banenverlies. De Britse revolutionaire weekkrant Socialist Worker heeft actieverslagen met foto's ervan.

Eén mei in zijn moderne vorm begon, zoals we zagen, in de Verenigde Staten. het is niet meer dan juist en passend om dit overzicht af te sluiten met acties in dat land. Des te passender dat juist in dat land de Eerste Mei met hernieuwd elan met grootschalige demonstraties kracht wordt bij gezet. Net als vorig jaar demonstreerden ook dit jaar honderdduizenden mensen zonder verblijfsvergunning - zullen we ophouden deze mensen 'illegalen' te noemen, beste Volkskrantredactie ? - samen met sympathisanten voor hun rechten.

Het gaat om de rechten van in totaal pakweg 12 miljoen arbeiders die, vaak met gevaar voor eigen vrijheid en leven, uit landen als Mexico naar de VS zijn getrokken op de vlucht voor armoede. Die sociale ellende is aangewakkerd door het vrijemarkt-beleid dat juist vanuit die VS aan Latijns-Amerikaanse regeringen is opgedrongen (al waren die regeringen maar al te vaak enthousiaste partners in dat beleid).

Een hardhandig uitzettingsbeleid, gekoppeld aan wetgeving die de behoeften van ondernemers aan migrant-arbeiders prioriteit geeft boven de rechten van de arbeiders zelf, maakt migranten kwaad maar werkt deels ook ontmoedigend. Organisatoren verwachtten hierdoor dan ook een lagere opkomst dan vorig jaar, toen de beweging voor migrantenrechten met onverwacht grote kracht naar voren kwam.

Het neemt niet weg dat de beweging voor de rechten van migrantenarbeiders in de VS op dit jaar laat zien dat ze geen eendagsvlieg is. Dat deze beweging zich juist op de eerste mei zich zo manifesteert geeft die dag alleen maar een extra rode glans.