Versoepeling ontslagrecht - hoe verslagen? (deel 2)

De reden dat de PvdA zich hard maakte voor het blokkeren van Donner's ontslagrechtplan lag binnen de PvdA, maar vooral erbuiten. Al wekenlang waren vakbonden hun leden aan het mobiliseren om in actie tegen de ontslagplannen te komen. Vakbondsleden verspreidden op grote schaal pamfletten, er kwam een actie-website, actiebijeenkomsten vonden plaats. Een peiling binnen het CNV liet zien dat 90 procent van ondervraagden zelf eventueel actiebereid tegen het ontslagplan.

Voor 24 november kondigden de bonden een grote manifestatie op de Rotterdamse Coolsingel aan, plus diverse manifestaties elders. De bonden dachten alleen al op de Coolsingel 20.000 demonstranten tegemoet te kunnen zien, en ettelijke duizenden in andere plaatsen. Dat zou de grootste vakbondsactie sinds 2004 zijn geweest – en de vakbondsmanifestatie van 2 oktober in dat jaar was één van de grootste in tientallen jaren.

De actiedreiging zette op de PvdA-top een grote druk. Die top is traditioneel nog steeds verbonden met de top van de FNV. Als met name die laatste vakbondsfederatie zich tegen een regering met sociaaldemocraten erin keerde, werd de positie van die sociaaldemocraten bijna onhoudbaar.

Duidelijk werd intussen dat van de gewone PvdA-stemmers en – leden de overgrote meerderheid tegen de ontslagplannen was, en dus aan de kant van de vakbondsacties stond. Een PvdA die frontaal botste met vier vijfde van haar eigen achterban was een PvdA die levensgevaarlijk bedreigd was. En waarom zou het CDA een zo uitgeholde en verzwakte PvdA als coalitiepartner nog nuttig vinden? Bos zag zichzelf bij wijze van spreken al in de oppositie belanden, aan het hoofd van een verschrompeld partijtje.

Vroeger zou een PvdA-leiding nog hebben kunnen zeggen: ja, vervelend, maar die boze PvdA-kiezers komen vroeg of laat wel terug. Maar dat gaat tegenwoordig niet op. De krachtig opgekomen SP biedt die kiezers, en selfs leden, immers een alternatief. En die SP keerde zich luid en duidelijk tegen de ontslagplannen en riep tot steun aan de vakbondsmanifestaties op.

Druk van vakbondsprotest en vanuit de SP werd de PvdA teveel. Ze voelde zich genoodzaakt nu wel de poot stijf houden en het ontslagrechtplan te torpederen. Niet de houding van die partij zelf, maar vooral de pressie van vakbondsmensen en van har linkse partijrivaal was hierin echter beslissend. Het was een linkse overwinning, een arbeidersoverweging. Maar omdat die via het getouwtrek binnen de regering plaatsvond, was het geen rechtstreekse maar een indirecte overwinning.

Dat heeft tegenstrijdige gevolgen. Het betekent dat arbeiders hun victorie behaalden door alleen maar met strijd te dreigen. Al voor de veldslag plaatsvond was de generaal van de andere kant op de loop gegaan. Het laat zien hoe sterk links, de arbeidersbeweging en hun bondgenoten in feite staat. Maar precies omdát arbeiders niet zelf hebben hoeven vechten voor hun zege, vóélt het voor hele veel mensen niet als hun eigen overwinning.

Dat de vakbonden wel erg snel de acties afbliezen nadat de regering tot uitstel en nader beraad over de ontslagkwestie had besloten, is daarom ook jammer. Waarom niet met 20.000 mensen op de Coolsingel de overwinning gevierd – en tegelijk een schot voor de boeg gegeven om duidelijk te maken dat uitstel maar beter ook echt afstel kon betekenen? Dat had ook het wat omwezenlijke gevoel – opeens was het Donner-plan weg, en we hadden er niet eens tegen gedemonstreerd! – minder om zich heen gegrepen. En juist dit gevoel dempt de perceptie dat we met ons allen hebben gewonnen van de regering.

De victorie is bovendien niet compleet, en van tijdelijke aard. De hele kwestie komt in handen van een commissie die met adviezen moet komen de arbeidsmarkt beter kan. De PvdA heeft al aangekondigd dat ze bij die mening blijft, wat zo'n commissie ook adviseert. Maar als de druk vanuit vakbondsland en SP geschiedenis is, als de dreigende confrontatie rond het ontslagrecht wat langer achter ons ligt en er geen hernieuwde druk van onderop wordt opgebouwd – zal de PvdA-top dan toch niet weer gaan schuiven? Er is alle reden om waakzaam te blijven, en klaar te staan om de actiedraaiboeken uit de la te halen mocht Donner, of collega’s van hem, de aanval willen heropenen.