Hoe je een fascist herkent (deel 1)

Geert Wilders is een fascist, de opkomst van zijn Partij voor de Vrijheid betekent een groeiende fascistische dreiging. Het is niet genoeg om de politiek van de man en zijn maten aan te duiden als racistisch, extreem-rechts. Fascisme, dát is the name of their game.

Racistisch is de PVV, en niet zo zuinig ook. Maar racisme zie je bij andere partijen ook wel, dat onderscheidt de PVV slechts gradueel van de rest van rechts (en helaas zelfs van delen van wat voor links doorgaat). Extreem-rechts echter is een etiket dat voornamelijk gehanteerd wordt om dat enge f-woord maar niet te hoeven gebruiken. Dat begrip maakt werkelijk meer onduidelijk dan dat het iets verheldert.

De SGP bijvoorbeeld heeft op vele punten standpunten die zo rechts staan als je het maar kunt bedenken, formeel beschouwd veel rechtser dan Wilders waar het gaat om vrouwen- en homorechten bijvoorbeeld. Op een bepaalde manier is de SGP 'extreem-rechts'. Maar ze zijn op zo wezenlijke punten géén geestverwanten van partijen die gangbaar als 'extreem-rechts' worden aangeduid: het Vlaams Belang, het Front National.

Een etiket als 'extreem-rechts' suggereert dat het bij de als zodanig aangeduide bewegingen slechts om iets kwantitatiefs gaat, iets lineairs: steeds rechtser op een soort van politieke Schaal van Richter. Maar fascisme is niet zomaar 'zo rechts mogelijk', het is een specifiek soort van rechts. Het verschil tussen fascisme en andere vormen van rechtse politiek is niet kwantitatief, niet meer van hetzelfde, maar op wezenlijke punten kwalitatief. Het hele etiket 'extreem-rechts' kan wat mij betreft dan ook de prullenbak in.

Nu kan ik wel roepen dat deze of gene een fascist is, maar dat vereist toelichting, argumentatie. Laat ik eerst aangeven hoe ik het niet bedoel. Fascisme is voor mij een levensgevaarlijk politiek verschijnsel, fascisten beschouw ik als doodsvijanden, als griezelige tegenstanders. 'Fascist' is voor mij echter geen scheldwoord, maar een doordachte politieke kwalificatie van bepaalde politieke figuren die een aantal kenmerken gemeen hebben. Ik hanteer dit begrip ter onderscheiding van een bepaald soort reactionaire politiek, niet als etiket dat op elk soort rechtse politiek geplakt kan worden.

Er bestaat immers onder sommige mensen de nare gewoonte om elke vorm van politiek die niet bevalt, als fascisme aan te duiden, en elke figuur met een verkeerde politiek voor fascist. Dan wordt binnen de kortste keren Bush een fascist, evenals Verdonk, Chirac, Berlusconi, Putin, Ahmedinejad, Stalin, wie maar tot de hate figure van de dag wordt gebombardeerd.

Vaak moet je dat bombarderen ook letterlijk nemen: als het Witte Huis een staatshoofd tot fascist ('nieuwe Hitler') uitroept, is de verschijning van bommenwerpers aan de hemel, en de inslag van de eerste kruisraket, doorgaans niet zo ver verwijderd. Saddam Hoessein en Milosevic konden er van meepraten, voordat zij vanuit het Hoofdkwartier van de Vrije Wereld naar een andere wereld werden gejaagd. Als de voortekenen niet bedriegen is Ahmedinejad momenteel doelwit van deze kwalijke behandeling - en daarmee loopt iedereen die woont in het land Iran, waar de man president van is, groot gevaar slachtoffer te worden van Amerikaanse bommen en raketten.

Ook onder links is de gewoonte om het woord 'fascist' te pas en vooral ook te onpas te hanteren helaas wijdverspreid. 'Fascist' is daar te vaak het etiket voor elke figuur met een nare, rechtse autoritaire politiek. Daarmee verliest het woord elke onderscheidende betekenis. Links moet deze gewoonte schrappen uit het repertoire. Stalin is geen fascist en Bush ook niet, hoe misdadig hun beleid ook is. Daarmee zeg ik niet dat Stalin en/ of Bush 'wel meevallen'. Dat doen ze bepaald niet. Maar er zijn meerdere soorten van verschrikkingen; fascisten hebben bepaald niet het monopolie op staatsterreur. Iemand een fascist noemen zegt niet iets over de omvang van 'zijn' terreur, maar wel over de aard van de politiek waar die terreur deel van uitmaakt.

Een voorbeeld. Stalin en Mussolini. De tweede een fascist (sterker: hoofd van de beweging waar het verschijnsel naar genoemd is). De eerste een dictator van een, het woord zegt het al, Stalinistische dictatuur. Maar een dictatuur met een wezenlijk andere herkomst en aard dan die van Mussolini: een weggekwijnde revolutie, waarop een bureaucratisch despotisme gevestigd werd die de restanten van de revolutie de nek omdraaide en economie en maatschappij op kapitalistische grondslag in ijltempo voortdreef in rivaliteit met Westerse kapitalistische mogendheden. Het was een verschrikking, een hel voor wie het moest ondergaan. Je kunt het daarom 'fascisme' noemen. Maar dan is fascisme gewoon een synoniem voor dictatuur geworden: een begripsverbreding die vooral een vervaging inhoudt.

Betekent het feit dat ik Stalin géén fascist noem, en Mussolini wel, dat Stalin daarmee tot 'minder erg' wordt verheven? Helemaal niet. De Stalinistische dictatuur kende vele miljoenen slachtoffers, veel meer dan die van Mussolini. Ja, Rusland was ook een veel groter land. Maar waar het de schaal van massamoord betreft wint Stalin, en trouwens ook Mao, het van de meeste fascistische staten, en komen ze in dezelfde bloedige eredivisie als het ultieme fascistenbewind, dat van Hitler.

Het fascisme is dus niet het enige soort schrikbewind in deze moderne tijden. Iemand als fascist typeren doe ik dan ook niet lichtvaardig. Ik beoog daarmee een goede inschatting van het gevaar dat iemand vertegenwoordigd, te bevorderen. Op zo'n inschatting kunnen we dan een goed antwoord helpen bouwen. Wilders typeren als fascist dient als analyse, gecombineerd met een waarschuwing. Hij vertegenwoordigt een specifiek gevaar, dat een specifiek soort bestrijding noodzaakt. Dat is het doel van een reeks van artikelen die ik er aan wil wijden, waarvan je zonet slechts een eerste, inleidend stuk hebt gelezen.