Hoe je een fascist herkent (deel 3)

Racisme, vooral in islamofobe vorm, is het handelsmerk van Geert Wilders en zijn PVV. Maar racisme vormt niet de kern van het ideologie die zij hanteren. De ruggengraat van de opvattingen van Wilders wordt gevormd door een fel nationalisme waar het racisme een onderdeel van vormt - maar niet meer dan dat. Die verwevenheid van racisme met een agressief nationalisme geeft aan de opvattingen van Wilders een extra gevaarlijke dimensie - een dimensie waarmee hij zich verwant betoont aan fascistische stromingen en personen elders.

Wilders' nationalisme druipt van zijn teksten af, en ook van de titels ervan. Een document over zijn economisch beleid heet "Plan voor een nieuwe Gouden Eeuw" - een verwijzing naar die hoogtijdagen van Hollands Huiveringwekkende Glorie. En het het stuk waarin hij in 2005 zijn opvattingen presenteerde heet veelbetekenend een "Onafhankelijkheidsverklaring" - een onafhankelijkheidsverklaring van Wilders jegens wat hij de "de elite" noemt, maar ook een verwijzing naar de noodzaak dat Nederland als zodanig zoiets nodig heeft. Sleutelzinnetje daaruit: "Ik houd van Nederland, maar steeds minder van het Nederland zoals het nu is." De toon van slotpassages uit het stuk spreekt boekdelen. "Zonder excuses en voorbehoud kies ik voor een vrij en welvarend en onafhankelijk Nederland. Onze gezinnen, onze geschiedenis en onze toekomst verdienen dat. Ooit veranderden onze voorouders een moerasdelta in een oase van tolerantie en economisch succes., met een vlag die over de hele wereld synoniem is met vrijheid. Die vlag verdient het in vrijheid te blijven wapperen."

Met die vrijheid van Wilders' partij is trouwens ook iets merkwaardigs aan de hand. Hij geeft een opsomming. "De vrijheid dat je moeder 's avonds veilig over straat kan, de vrijheid dat je van je salaris genoeg overhoudt om aan je eigen gezin uit te kunnen geven, de vrijheid die je hebt omdat je oude dag is veiliggesteld, de vrijheid is omdat ons bedrijfsleven weer floreert, de vrijheid die je hebt omdat onze regering ons beschermt tegen terrorisme, de vrijheid van een baan en van een goed bestaan, de vrijheid om als land onze eigen beslissingen te nemen."

Het klinkt onschuldig maar is het niet. Dat "ons bedrijfsleven" - zijn die fabrieken en kantoren van ons allemaal trouwens? - bij Wilders tot bloei gebracht moet worden door maatregelen die "een baan en een goed bestaan" in gevaar brengen en het salaris van velen ook zonder hoge belasting te laag zal maken om van rond te komen - het is een onderwerp voor een andere keer. Dat de wijze waarop Wilders veiligheid tegen criminaliteit en terrorisme wil bereiken, de vrijheid verregaand ondermijnen - ook dat is waar, maar ook dat laat ik nu even rusten.

Ik wijs er wel op dat klassieke vrijheidsrechten in Wilders' opsomming ontbreken. Waar is de vrijheid om in alle rust je geloof te kunnen belijden en beleven, juist ook als je dat in een moskee wilt doen? Waar is de vrijheid om je te kleden zoals je dat wilt, om je eigen redenen - ook als je een hoofddoek prefereert boven een oud-Hollandse ijsmuts? Vrijheid bij Wilders is niet de vrijheid van personen om hun eigen leven te leiden naar eigen inzicht. Wilders heeft zijn herkomst in een partij waarin liberale waarden soms nog enigszins worden verdedigd - zolang ze niet met het maken van winst botsen. Wilders heeft de restanten liberalisme die je bij de VVD nog wel eens tegenkomt op dit punt losgelaten.

Maar de sleutel zit in het slotzinnetje van de aangehaalde passage: "de vrijheid om als land onze eigen beslissingen te nemen." Niet zozeer de vrijheid van individuen, maar de vrijheid van het hele land als totaliteit - dàt is waar Wilders voor staat. Nederland als eenheid tegen bedreigingen van buitenaf - dat is de grote ideologische drijfveer van Wilders. Loyaliteit aan dit Nederland, aan de natie, is bij Wilders blijkbaar de hoogst mogelijke loyaliteit - hoger dan de loyaliteit die aan bijvoorbeeld individuele vrijheden en democratische rechten.

Nationalisme is bij Wilders geen bijkomend bestanddeel, zoals het dat - helaas - bij heel veel andere partijen is. Nationalisme is hoofdbestanddeel, het is de ruggengraat van Wilders' wereldbeeld. Hij gaat hierin wezenlijk verder dan zelfs rechtse partijen als CDA en VVD. In combinatie met het racisme waarin Wilders grossiert brengt hem vrij dicht in de buurt van mensen als Filip de Winter en Jean-Marie Le Pen - mensen die wel degelijk een fascistisch verschijnsel vertegenwoordigen.

Hoe werkt dat nationalisme uit bij Wilders? Nederland - die mythische eenheid met haar grootse sprookjesverleden - moet zich vrijwaren van kwalijke vreemde invloeden. Vandaar bijvoorbeeld Wilders' houding jegens Europa die een "uitverkoop van Nederlandse belangen en de eigen Nederlandse identiteit" inhoudt.

Nu wordt de plek die Islamofoob racisme in zijn politiek inneemt ook duidelijker. Wilders wil een "Nederland dat zich eigen identiteit handhaaft en dar trots op is, zich niet laat overnemen of aanpast aan wezensvreemde culturen..." Daarin stoelt zijn afwijzing van de Islam - en dat maakt Moslims feitelijk tot mensen wiens loyaliteit aan dat heilige Nederland bij voorbaat dubieus is. Het hooghouden van wat hij als 'nationale identiteit' ziet, leidt tot het verdacht maken van degenen wiens 'identiteit' daarmee in strijd is. Moslims zijn in Wilders' ogen dan ook niet zozeer profiteurs (zoals in gangbaarhet onderbuikracisme), maar volksvijanden, potentiële landverraders.

Hierin zien we een buitengewoon griezelige parallel met het favoriete racisme van de jaren dertig: het antisemitisme. Ook daar zagen we het waanidee van een alomtegenwoordig gevaar dat op sinistere wijze overal invloed probeerde te verwerven. Wat destijds aangeduid werd als 'joods-bolsjewistisch complot' met als doel de wereld te overheersen, dat duikt vandaag de dag weer op als 'tsunami van islamisering'. En net zoals destijds joodse bewoners van landen als Nederland, Frankrijk en Duitsland te maken hadden met de verdachtmaking dat ze geen 'echte', loyale Nederlanders, Fransen of Duitsers konden zijn, zo zijn Moslims op soortgelijke wijze bij voorbaat al geen loyale Nederlanders, wat Wilders betreft.

Vandaar dat Moslims te maken krijgen met extra loyaliteitstoetsen. Precies dáár is sprake van in de hele hetze rond de mensen met dubbele paspoorten. Twee paspoorten, twee loyaliteiten, nietwaar? Die redenering is op zichzelf erg idioot. Ik heb een Nederlands paspoort, simpelweg omdat ik een reisdocument wil hebben maar vooral omdat mijn vijand de Nederlandse staat een identificatieplicht heeft doorgevoerd. Zonder zo'n document loopt mijn inkomen gevaar. Met loyaliteit heeft dat malle boekje met dat rare fotootje niets te maken. Ik heb ook een pasje van mijn ziektenkostenverzekering, en een NS-kortingskaart. Maar wie denkt dat ik loyaal ben aan een verzekeraar of aan de Nederlandse Sloomwegen kent mij erg slecht.

Ik ben ook nog lid van de vakbond AbvaKabo. Ook daarvan heb ik een pasje. En ja, dat lidmaatschap wortelt in een loyaliteit die ik voel jegens de georganiseerde arbeidersbeweging, met alle kritiek die ik juist vanuit die loyaliteit ook heb. Maar die loyaliteit ging vooraf aan dat lidmaatschap. Niet het pasje maakt mij loyaal; mijn loyaliteit leidde ertoe dat ik vakbondslid werd.

Het is dus onzin om aan het bezit van een document allerlei verwachtingen of loyaliteitseisen te koppelen. Historicus Marlou Schrover merkt treffend op: "Je moet loyaliteit niet verwarren met nationaliteit. Er zijn Kamerleden die de belangen van boeren behartigen, terwijl ze elf boer zijn. daar hoor je niemand over. Balkenende zal bepaalde dingen niet zeggen omdat hij christen is - dat is zijn christelijke loyaliteit. Geen probleem."

Maar precies het gelijkstellen van nationaliteit met loyaliteit doet Wilders, en daarin gaat hij steeds verder. Eerst waren het twee staatssecretarissen, één van Turkse en één van Marokkaanse herkomst, die een grove aanval te verduren krijgen. Inmiddels wil Wilders ook dat leger, politie, lidmaatschap van gemeenteraar, provinciale staten, rechterlijke en andere hoge functies voor mensen met meer dan één paspoorten verboden worden verklaard. Zo wil Wilders eersterangsburgers en tweederangsburgers in het leven roepen - een grove aanval op het democratische beginsel van gelijke rechten.

Willem Breedveld - zelf helaas wel voorstander van maatregelen tegen een dubbel paspoort - signaleert hoe kwalijk de sfeer van verdachtmaking is die Wilders helpt creëren. Ook hij ziet paspoorten niet als een loyaliteitskwestie, en grijpt daarbij terug op de tijd van de nazi-bezetting. "Zo'n twintig procent ging de fout in, of pleegde verraad en nog eens twintig procent pleegde actief of passief verzet. Al die mensen beschikten over één nationaliteit en één paspoort." Over de percentages en de omschrijving valt te twisten, maar de boodschap is duidelijk. Meegaan met Wilders' aanvallen - wat teveel politici volgens hem doen - is een "knieval voor dat deel van de bevolking dat moslims in dit land voor geen cent vertrouwt" , aldus Breedveld. Hierin heeft hij volkomen gelijk - en Wilders is degene die dit wantrouwen als geen ander bespeelt.

Formeel is zijn aanval op dubbele paspoorten weliswaar niet gericht tegen enkel Moslims. Maar uitspraken van Wilders laten de islamofobe inzet zien van Wilders' paspoortenparanoia. De "'tsunami van islamisering' heeft nu ook het kabinet bereikt" , zo 'begroette' Wilders het aantreden van de twee staatssecretarissen. En hij merkte op dat "de Marokkaanse en Turkse overheden nu feitelijk in het Nederlandse machtscentrum zijn geïnfiltreerd." Moslims met een dubbel paspoort worden neergezet als agenten van buitenlandse mogendheden èn als deel van de natuurramp waaruit volgens Wilders de Islam bestaat. Nationalistische paranoia geeft het islamofobe angstbeeld extra kracht.

(wordt vervolgd)