Verse regering, nu al breekbaar (deel 3 en slot)

Het nieuwe kabinet vertoont op meerdere punten al zwakke plekken. Rond de Irak-doofpot voelt de nieuwe regering druk van links: de SP nam het initiatief, en binnen de PvdA blijft het gonzen rond dit thema. Rond homohuwelijk en aanverwante thema's voelt het kabinet linkse kritiek, maar het zijn vooral de liberale partijen die deze kritiek naar voren brengen. Maar de belangrijkste druk op het nieuwe kabinet komt van rechts - en van uiterst rechts.

Al wekenlang vuurt Wilders zijn racistische gifpijlen af door politici uit Turkije en Marokko verdacht te maken omdat ze hetzij naast een Nederlands paspoort nog een paspoort van hun land van herkomst hebben. Dat leidde zelfs tot een absurde motie van wantrouwen tegen staatssecretaris Aboutaleb en Albayrak.

Deze week kwam er een nieuwe aanval bovenop, en wel op Khadija Arib, PvdA-Tweede Kamerlid van Marokkaanse herkomst. Zij adviseert de Raad voor de Mensenrechten in Marokko, en die raad adviseert de Marokkaanse koning. Dat mag niet, volgens Wilders, het is niet ondubbelzinnig loyaal aan Nederland.

Zijn PVV en de VVD vroeg een spoeddebat aan. Dat vond plaats op 9 maart, en werd een verhitte vertoning. De aanval van Wilders kreeg vrijwel geen steun, veel Kamerleden waren woedend dat Wilders de loyaliteit van Arib zo in tijfel trok. "Hoe haalt u het in uw hoofd(...)?"aldus Jeroen Dijsselbloem van de PvdA. Groenlinks-fractievoorzitter Femke Halsema waarschuwde Wilders: "Als u ooit aan mijn kamerleden komt, lust ik u rauw."

De woede van de meeste Kamerleden is zowel terecht als veel te beperkt. Maar eerst: waar draait het conflict eigenlijk om? Zowel in de zaak van de dubbele paspoorten van Albayrak en Aboutaleb als in ze zaak van het advieswerk van Arib is het bepaald geen louter formele kwestie.

Geen van de drie doen iets onwettigs. Er is geen enkele reden om aan de loyaliteit van deze mensen te twijfelen, ze hebben een eed of belofte afgelegd toen ze hun functie aannamen, en daarmee dient de kous af te zijn. Het aantal paspoorten dat iemand heeft zegt niets over loyaliteit. Wie de twee staatssecretarissen daarop aanvalt, trapt daarmee tegelijk de één miljoen mensen die een dubbele nationaliteit hebben, in het gezicht. Een heksenjacht op basis van angst en haat jegens mensen van buitenlandse herkomst, daar komt het op neer.

De zaak gaat echter dieper. Wilders valt deze mensen aan vanwege hun herkomst uit landen waar de Islam de belangrijkste godsdienst is en de huidskleur donkerder dan die van Wilders.. Zijn aanvallen zijn niet zomaar xenofoob, maar islamofoob en racistisch.

De aanvallen van Wilders zijn antidemocratisch van strekking. Ze gaan uit van ongelijke rechten voor mensen van buitenlandse herkomst. Ze ondermijnen ook het recht van mensen in Nederland om de politici naar voren te schuiven in wie ze vertrouwen hebben.

Het duidelijkst laat dat zich aantonen aan de hand van Wilders' aanval op Arib. Wilders deed dat via een Kamerdebat. Maar Arib hoeft zich voor haar advieswerk helemaal niet aan haar parlementaire collega's te verantwoorden. Arib is in de Kamer gezet door haar kiezers, nadat haar partij haar op een verkiesbare plek had gezet. Wilders stelt in feite het recht van die kiezers om op haar te stemmen, en het recht van de PvdA om haar verkiesbaar te stellen, ter discussie. Dat is een aanval op zowel het actief als het passief kiesrecht, en op de vrijheid van politieke organisatie zelf.

Sowieso schept Wilders een sfeer van verdachtmaking, van twijfel aan de loyaliteit van Aboutaleb, Albayrak en Arib. Het is goed om te zien hoe die drie zich opstellen. Wilders vond de uitspraak van Arib dat zij niet loyaal was aan Nederland en aan Marokko, maar aan haar principes "schandelijk". Laten we duidelijk zijn: het is uit democratisch oogpunt alleen maar GOED dat mensen hun eigen principes en idealen hoger houden dan welke nationaliteit dat ook. Arib had gezegd "dat ze blij was met haar tweede paspoort, voor het geval ze weer terug wil gaan" , zo beschreef Anja Meulenbelt haar antwoord op een vraag in NOVA. Wilders noemde het ook "schandelijk" dat Arib zich zo opstelde. Ik vind dat Arib groot gelijk heeft, en dat ze principes boven nationaliteit stelt is zonder meer prijzenswaardig. Waren er maar meer zoals Arib.

Haar advieswerk betreft bovendien de mensenrechten in Marokko. Dat Wilders juist ook daaromheen zijn verdachtmakingen uitbraakt laat zien dat democratie en mensenrechten in de Islamitische wereld hem niets interesseert. Zijn verontwaardiging over onderdrukking in de Islamitische landen, zijn uitspraak dat we "moeten opkomen voor de gelijkheied van man en vrouw, homoseksueel en heteroseksueel" is hypocrisie als hij een voorvechtster van mensenrechten als Arib precies wégens dat werk zo aanvalt.

Ook de twee aangevallen staatssecretarissen weren zich. Albayrak kan haar Turkse paspoort opgeven, maar vertikt dat. De VVD vindt dat jammer en zegt dat "het Albayrak had gesierd" (in de weergave van Trouw) als ze het wel had gedaan. Zelfs de SP-leiderMarijnissen heeft gezegd: "Het is goed als nieuwe migranten kiezen voor één nationaliteit" , al voegt hij er wel aan toe "maar er nu twee willekeurige bewindslieden uitpikken wijzen wij af." De motivatie van Albayrak om haar Turkse paspoort niet op te geven is zeer zinnig: ze vindt dat ze door het opgeven van haar Turkse paspoort de één miljoen anderen met een dubbele nationaliteit zou afvallen. Ik vind dat heel goed van haar, ik ben blij dat ze zich geen opgelegde loyaliteit via de paspoortenhysterie van Wilders laat opleggen.

Immers, precies het aandringen op het opgeven van haar Turkse paspoort is al een onterechte erkenning van de gedachte dat een dubbele nationaliteit een argument kan zijn om iemands loyaliteit ter discussie te stellen. Dat Rutte hieraan meedoet is niet vreemd: hij leidt de partij waar racist Wilders politiek is grootgebracht. Dat echter ook Marijnissen, hoe minimaal ook, diezelfde richting in denkt is - om maar eens een door Wilders veelvuldig misbruikt woord zijn rechtmatige plek terug te geven - schandelijk.

Aboutaleb reageerde aanvankelijk erg defensief op de aanval van Wilders. Hij beklemtoonde juist met extra nadruk zijn loyaliteit aan Nederland. Precies die houding speelt Wilders in de kaart, precies door zo'n houding verleen je de eis tot onvoorwaardelijke nationale loyaliteit aan Nederland extra legitiem. Dat is triest. Linkse mensen zouden juist luid en duidelijk moeten vertellen: nationale loyaliteit is niet alleen geen kwestie van een paspoort meer of minder; nationale loyaliteit is uit democratisch oogpunt helemaal geen verdienste, geen begerenswaardig iets.

Hoe lang zou Wilders zijn aanvallen kunnen volhouden als de doelwitten van die aanval zouden antwoorden: "Inderdaad mijnheer Wilders, ik ben niet loyaal aan een Nederland dat mensen van buitenlandse herkomst als tweederangsburgers behandelt zoals U dat wilt. Ik stel mijn loyaliteit aan democratie en gelijke rechten boven welke nationale loyaliteit dan ook" ? Toen communistenjagers als McCarthy in de VS mensen tegenover zich kregen die zeiden: "ja, ik ben communist en ik ben daar trots op" , was het met dit type intimidatie immers ook snel gedaan. "Ja mijnheer Wilders, inderdaad: ik ben niet loyaal aan uw Nederland, en daar ben ik trots op"... Dat lijkt me het meest effectieve antwoord.
Maar terug naar Aboutaleb. Afgelopen week was zijn toon anders, en veel gezonder. Hij laat zien dat het opgeven van zijn Marokkaanse paspoort - wat overigens onmogelijk is vanwege Marokkaanse wetgeving - niet genoeg zou zijn voor Wilders. "Zelfs al verscheurde ik voor de camera mijn paspoort, het zal toch niet genoeg zijn. De volgende stap die van Aboutalebn verwacht wordt is dat hij de koran publiekelijk verbrandt." En ook hij wijst erop dat paspoort en loyaliteit twee verschillende zaken zijn: "Nederlanders die in de Tweede Wereldoorlog collaboreerden met de nazi's hadden ook maar één paspoort, zei de staatssecretaris" , aldus nieuws.nl.

De Tweede Kamer steunde de aanvallen van Wilders in overgrote meerderheid niet, zoals we zagen. Toch doen teveel partijen en politici gevaarlijke toegevingen aan Wilders' Islamofobe offensief, of beperken ze hun bezwaren op riskante wijze. Balkenende bijvoorbeeld beklaagt zich vooral over de toon van Wilders: "onnodig hard" , volgens hem. "Hij heeft recht op zijn standpunt, maar ik vind het van belang dat we respectvol met elkaar blijven omgaan." Punt is nu juist dat niet alleen de toon, maar de inhoudelijke kern van Wilders standpunt niet bepaald "respectvol" is jegens mensen van Marokkaanse of Turkse herkomst, jegens Moslims, en jegens democratische principes zoals het hooghouden van gelijke rechten.

Gevaarlijker was de houding van Wouter Bos. Niet alleen lanceerde de PvdA nadat Wilders het vuur op Arib had geopend, toch snel even een onderzoek naar haar advieswerk - hetgeen Wilders' kritiek de schijn van legitimiteit verschafte. Ook vond Bos het nodig om juist terwijl de kwestie speelde, bij de Marokkaanse autoriteiten aan te kaarten of die niet toch het opgeven van de Marokkaanse nationaliteit mogelijk zou kunnen maken. Daarvan ging toch de boodschap uit: dubbele nationaliteit is ergens toch ongewenst.

"Voorwaar een niet gering succes voor Geert Wilders" , constateert Willem Breedveld over deze PvdA-houding bitter maar niet ten onrechte in een mooi stuk in Trouw. Het artikel heet: "Politiek maakt knieval voor dat deel van de bevolking dat moslims in dit land voor geen cent vertrouwt" - waarmee precies de islamofobe kern van de hele heisa rond dubbele paspoorten goed getypeerd wordt, al is hij op zichzelf helaas geen tegenstander van het tegengaan van een dubbele nationaliteit.

De hele zaak maakt de nieuwe coalitie niet bepaald sterker. De PvdA verdedigt haar twee aangevallen bewindslieden, maar wil toch het opgeven van een tweede paspoort mogelijk maken. Femke Halsema merkte vlak voor de verkiezingen van 7 maart op: "De partij is mee gaan bewegen met Wilders, vermoedelijk om weggelopen kiezers te behagen. Het effect kan wel eens tegenovergesteld zijn, hier snapt geen kiezer meer iets van. " Ze legt de vinger daarmee op een zeer zere plek. De PvdA voert de verdediging van haar politici formeel, en met veel verontwaardiging - maar niet erg principieel.

De twee andere regeringspartijen zijn openlijk tegenstander van een dubbele nationaliteit, hetgeen de verdediging van de twee aangevallen staatssecretarissen uit die hoek iets dubbelhartigs geeft. Tichelaar, PvdA-fractieleider, heeft aangegeven een van regeringswege afgedwongen opgeven van het Turkse paspoort van Albayrak 'niet mee te maken' of woorden van die strekking. Wilders en de VVD hebben met hun aanvallen rond het thema van dubbele nationaliteit barsten binnen de regering bloot helpen leggen. Net als rond Irak en het homohuwelijk bestaat de zwakke plek in de coalitie uit de partij die het linkse visitekaartje van het harde rechtse kabinet probeert te zijn: de PvdA.

Rechts is daarmee op dit moment een groter gevaar voor het kabinet dan links. Het zal zaak zijn om de agressieve campagne van Wilders te weerstaan, en staatssecretarissen die vanwegen hun herkomst onder vuur liggen te helpen verdedigen.

Maar dat mag geen verdediging van het kabinet als zodanig betekenen. Dat kabinet helpt niet alleen met neoliberaal beleid de sociale problemen in stand houden die verbittering doet groeien - een verbittering die als voedingsbodem werkt voor de haatdragende politiek van Wilders. Het kabinet hanteert bovendien een taal van nationale saamhorigheid waarbij het extremere nationalisme van Wilders maar al te makkelijk aaknopingspunten vindt.

"Een weekje nadat dit 'gezellige' kabinet op het bordes van paleis Noordeinde stond, wordt het door Geert Wilders al ij zijn achilleshiel geraakt" , aldus Dick Pels in een zinnig artikel in de NRC; "het gemeenschapsdenken in het regeerakkoord laat nu al zijn risicogrens zien: die van het spruitjesnationalisme. Die grens wordt door Wilders handig opgezocht en geëxploiteerd. De nadruk op geborgenheid in eigen taal en cultuur glijdt maar al te gemakkelijk af naar een vorm van 'volks'denken waarin het Nederlanderschap toteen alles-of-niets wordt opgeblazen. Nationaliteit staat gelijk aan loyaliteit. "

Dat Pels dit nationalisme "on-Nederlands" noemt lijkt mij teveel eer voor Nederland, en van zijn aanprijzen van openheid en en waardering voor veelvormigheid als typisch Nederlandse deugden moeten we maar eens snel afscheid nemen. Dit soort deugden zijn universeel, of ze zijn niets waard. Maar zijn weerzin tegen het nationalisme van Wilders is zeer terecht, en het verband dat hij aangeeft tussen de taal van Wilders en de taal van het kabinet is zeer reëel. Het kabinet is daarmee medeplichtig aan het probleem waar Wilders de meest dreigende uiting van is: nationalisme en racisme.

Voor de strijd tegen Wilders' extreem-rechtse politiek is daarom tegelijk een sterke principieel-linkse oppositie tegen dit kabinet dringend noodzakelijk. En Femke Halsema heeft op dit type thema's daarin trouwens een scherpere, gezondere houding dan Jan Marijnissen. Maar dat is weer een ander onderwerp.