Nederland in Afghanistan: koloniale politiek

'Operatie Achilles', zo heet de grote militaire NAVO-campagne in Afghanistan. Daarmee proberen minstens 4500 NAVO-soldaten en 1000 Afghaanse militairen het gewapend verzet in het zuiden van Afghanistan te breken. Wie verzint toch die prachtige namen? De Westerse bezetting van het land is inderdaad bezig een tweede Achilleshiel te worden aan de voeten van een wankelend Westers imperium.

Die bezetting loopt op steeds meer fronten stuk. Operatie Achilles is daar zelf een teken van: het offensief is gelanceerd om een voorjaarsoffensief van de Taliban - alom verwacht en door de Taliban aangekondigd en klaarblijkelijk ook van start gegaan - te vlug af te zijn. Maar het hele feit dat, ruim ruim vijf jaar naar de verdrijving van het Talibanbewind door de Amerikaanse aanvalsoorlog van oktober en november 2001, de Taliban nog bestaan en in kracht toe nemen, laat al zien hoe faliekant mislukt de 'bevrijding' van Afghanistan is.

We zien in feite een klassieke koloniale bezetting, met een pro-Westerse regering van president Karzai die in elkaar zou zakken zodra de bezetters - de VS, maar ook de andere NAVO-legers, waaronder de Nederlandse troepen - de hielen zouden lichten. We zien dagelijks gevechten in een hardnekkige guerrilla-oorlog. Ook Nederlandse militairen doen keihard mee. "Vier Nederlandse patrouilles in Uruzgan zijn in de afgelopen tien dagen beschoten (...) Onder de Nederlanders vielen geen slachtoffers. Aan vijandelijke zijde vermoedelijk wel" , aldus de NRC op 8 maart. "Bij de vier gevechtscontacten is twee keer luchtsteun gebruikt om de schietpartij tussen de Nederlanders en de vijandelijke strijders te beëindigen."

Nederland voert doodgewoon oorlog, wie daar nog aan twijfelt steekt zijn kop diep in het Afghaanse woestijnzand. Maar voorstanders van de Nederlandse rol aldaar wijzen ook op stukjes wederopbouw. "In het dorpje Tarkak (...) hebben de Nederlandse militairen een waterput geslagen voor drinkwater voor de bevolking. Ook sloegen zij een waterput in de gevangenis in Tarin Kowt, zodat de leefomstandigheden in de instelling kunnen verbeteren." Dat lezen we in hetzelfde NRC-stukje. Onthutsend detail: zelfs wie als gevangene te gast is van de Afghaanse autoriteiten, kon tot voor kort kennelijk niet op stromend water rekenen.

Oorlog of wederopbouw? Dat is de vraagstelling in de discussie over de Westerse rol in Afghanistan, en ook over de Nederlandse troepenmacht daar. Het is een oppervlakkige tegenstelling. Ja, hoe duidelijker het wordt dat de NAVO, Nederland ook, gewoon oorlog aan te voeren is, hoe eenvoudiger het wordt om te pleiten voor terugtrekking van die troepen. Hoe duidelijker het wordt dat in die oorlog vooral ook veel burgers het slachtoffer worden, hoe luider de roep om een eind aan de bezetting zal worden - en terecht.

Een voorbeeld laat dat zien.Twee recente Amerikaanse acties binnen een etmaal - een schietpartij op burgers nadat Amerikaanse mariniers in een hinderlaag liepen, en een bombardement op woningen vanwaaruit gevuurd werd - kostten een twintigtal burgers het leven. Het laat zien hoezeer de oorlog tegen de Taliban tegelijk een oorlog tegen de bevolking is.

Maar betekent dit dat wel wel voor een 'echte' wederopbouwmissie zouden moeten zijn? Als Nederlandse troepen nu vier waterputten hadden geslagen, en maar één keer in gevecht waren gekomen met Afghaanse gewapende strijders, was de Nederlandse rol dan minder onaanvaardbaar? Is 'wederopbouw' op voorwaarden van Westerse bezettingstroepen iets om te verwelkomen?

Ik denk van niet. Nederland hield er ooit een groot koloniaal rijk op na: het huidige Indonesië. Tot vlak voor de Eerste Wereldoorlog voerden Nederlandse troepen op tal van plaatsen oorlogen om dat rijk te vestigen en te consolideren. De bekendste was de bloedige Atjeh-oorlog. Maar tussen pakweg 1910 en 1942 (toen Japanse legers de kolonie enkele jaren hardhandig overnamen) heerste er op de meeste plekken rust in het koloniale rijk. Het koloniale bewind legde wegen aan, opende scholen en ziekenhuizen, gaf de zending de ruimte. In modern jargon: de oorlogsmissie werd vervangen door een langdurige wederopbouwmissie. Met had er zelfs een officiële term voor bedacht: 'ethische politiek'.

Maar het was koloniale politiek: Nederlandse ondernemers hadden wegen nodig van en naar hun plantages en mijnen; enig geschoold personeel, en dus enig onderwijs, was wel zo handig. Zieke arbeiders zijn minder productief dan gezonde, dus hier en daar een hospitaal was wel zo verstandig. En sowieso: een beleid dat het welzijn van de 'inlanders' (zo heetten de Indonesiërs in het koloniale jargon) bevorderde, leidde tot minder onvrede, en dus tot ongestoorde koloniale exploitatie van de grote hulpbronnen van het toenmalige Nederlands-Indië. Geen serieuze tegenstander van het kolonialisme zou toen gezegd hebben: het Koninklijk Nederlands Indische Leger KNIL leger doet geen oorlogsmissie meer, het gezag is met wederopbouw bezig, de koloniale aanwezigheid is nu aanvaardbaar.

Het idee van 'humanitaire interventie' is niets nieuws, 'wederopbouw' is van alle koloniale tijden. Als Julius Caesar's legers er ooit in geslaagd zouden zijn dat laatste Gallische dorpje onder de voet te lopen zouden ze er ongetwijfeld een 'wederopbouwproject' zijn gestart dat de inheemse toverdrank zou hebben uitgebannen en de vals zingende bard zou hebben opgesloten, wellicht tot relatieve opluchting van velen. Maar ik denk niet dat Asterix zich door dit type van ethische politiek zand in de ogen zou hebben laten strooien. Dat zouden wij vandaag de dag rond Afghanistan en de 'wederopbouw' evenmin moeten laten doen.

Oorlog voeren tegen de Taliban, waterputten slaan en scholen bouwen om een pro-Westerse president enig krediet te bezorgen: het is allemaal deel van hetzelfde koloniale project. De afwijzing van de Nederlandse missie in Afghanistan is niet afhankelijk van de mate waarin Nederlandse troepen daadwerkelijk oorlog voeren. Kolonialisme met een menselijk gezicht is nog altijd in de allereerste plaats kolonialisme, en daarmee volledig verwerpelijk.