Met wie gaat het goed?

11"'Met mij gaat het goed, maar met de samenleving minder', is een gevoel dat bij velen leeft. Optimisme en zorgen gaan hand in hand. Groot is de behoefte aan houvast, geborgenheid en een herkenbare eigen identiteit." Dat staat te lezen in de inleidende paragrafen van het Regeerakkoord11, op pag. 3.

Individuele welstand, in een maatschappij die te lijden heeft van moreel verval en desintegratie. Dat is een contrast waar het nieuwe kabinet op hamert, en veel van het beleid staat in het teken van bestrijding van die desintegratie, het opvijzelen van de morele samnhang, het versterket van "geborgenheid" en "eigen identiteit" . Die "geborgenheid" wordt veelal gezocht in de verdediging van het traditionele gezin. De "eigen identiteit" blijkt een nationale identiteit, met normen en waarden waaraan eenieder geacht wordt te voldoen, waaraan we lippendienst verondersteld worden te bewijzen en waarvoor we zelfs - in klassieke totalitaire stijl - reclame moeten maken, als het aan het kabinet ligt. En waar vrijwillige steun aan natie en bijbehorende moraal onvoldoende is, daar kondigt de regering zachte, en soms minder zachte dwang aan, onder het motto: "Een verplichtende aanpak van inburgering is noodzakelijk"( pag. 9). Ik schreef hier eerder over. Alles bij mekaar is de wijze waarop dit kabinet sociale cohesie wil bevorderen weinig geruststellend. Dat de sociale samenhang juist door eindeloos bezuinigen steeds verder kapot is gemaakt komt daar nog eens bij.

Oplossingen voor deze ontwrichting liggen wat mij betreft in de richting van horizontale solidariteit van de meerderheid aan de onderkant tegenover de machthebbers, en in vrijwillig aangegane betrekkingen tussen vrije en gelijkwaardige mensen - niet in de verticale solidariteit van natie, traditie en familie waarmee de meerderheid wordt vaangepraat dat ze iets wezenlijks gemeen heeft met een toplaag die haar eigen belang maar al te graag uitgeeft voor het algemene, nationale belang of zelfs als de moraal zelve.

Er is trouwens iets fundameteel mis met de suggestie die spreekt uit de zinnen die ik aan het begin van dit betoog citeer: de suggestie namelijk dat het met de maatschappelijke samenhang weliswaar niet zo goed gesteld is, maar met de meeste mensen op individueel niveau prima gaat. Dagelijks lees ik nieusberichten waarui blijkt dat het met heel veel mensen niet goed gaat, en dat de aard van deze maascthappij en het beleid van opeenvolgende regeringen daar het één en ander mee te maken heeft. Een beperkte greep uit een veel te groot aanbod:

Veel mensen zijn niet tevreden over de zorg die hun dementerende familieleden in verzorgings- en verplegingsinstellingen krijgen. Die gaat volgens een onderzoek van de stichting Cliënt en Kwaliteit22 waar Nieuws.nl melding van maakt niet achteruit maar evenmin vooruit. "Twee op de tien familieleden geven aan dat zij niet of minder dan eens per jaar worden uitgenodigd voor een gesprek met de behandelend arts. een op de drie familieleden vindt dat er meer personeel moet rondlopen om een oogje in het zeil te houden. (...) Over hulp bij toiletbezoek is 47 procent van de familieleden." Al die kwetsbare mensen die zelfs niet voldoende assistentie krijgen om op een enigszins waardige wijze hun behoefte te kunnen doen... en al die mensen die moeten aanzien dat hun dierbaren dat overkomt. En waarom?

Heel veel mensen betalen geen premie voor hun zorgverzekering. De Volkskrant bericht erover.33 Een onderzoek dat de NOS liet doen concludeert dat dit aantal is toegenomen; het ministerie van volksgezondheid en Zorgverzekeraars Nederland bestrijden dat. Maar dat heel veel mensen - 300.000, volgens het NOS-onderzoek - geen premie betalen is al schokkend genoeg. Deze mensen dreigen door zorgverzekeraars uit de verzekering te worden gegooid. Bij Achmaea schat een functionaris dat het aantal mensen dat niet betaalt 20.000 tot 30.000 is; al 70.000 mensen zijn door Achmaea uit de aanvullende verzekering gegooid.

Al deze mensen worden in berichtgeving aangeduid als 'wanbetalers'. De suggestie die daaruit spreekt is dat het hier vooral om laksheid of zelfs kwaadwilligheid gaat. De werkelijkheid is dat de hoge premies gewoon nauwelijks zijn op te hoesten, ook niet met zorgtoeslag. "Het is een enorme lastenverzwaring voor he en, zo blijkt, zeer lastig op te brengen" , erkent de zojuist geciteerde Achmaea-woordvoerder. En als een verzekeraar een fout maakt, rekeningen laat oplopen en dan achteraf meteen het opgelopen bedrag opeist lukt het veel mensen niet om het hoge bedrag ineens te betalen.

Zó ontstaan 'wanbetalers'. Het is een gevolg van een zorgstelsel waarin winstgevendheid van verzekeraars en verlagen van kosten voor zorginstellingen prioriteit hebben boven het recht op zorg - een recht dat in een fatsoenlijke maatschappij een fundamenteel, onaantastbaar recht zou zijn, een recht dat niet af zou hangen van betaling. Maar we hèbben in dit land geen fatsoenlijke maatschappij, alle kabinetsgezwets over normen en waarden ten spijt.

"Ongeveer 120.000 jongeren met psychische problemen worden niet geholpen", zo meldt Nieuws.nl.44 "Ze komen daardoor in justitiële inrichtingen of in de prostitutie terecht." Justitiële inrichtingen is een wat vriendelijker woord voor gevangenissen en dergelijke. De reden voor dit grootschalige leed - de 120.000 jonge mensen, plus een veelvoud van mensen in hun naaste omgeving die van hun narigheid ook bepaald niet gelukkiger zullen zorden - is het feit dat er onvoldoende geld beschikbaar wordt gesteld. "De Nederlandse Vereniging voor Pychiatrie zegt in de krant (opm. Peter Storm: het betreft kennelijk berichtgeving in het AD) dat in Nederland 400 kinder- en jeugdpsychiaters ingeschreven staan, maar dat er geld is voor maar 240 fulltimers. Volgens de vereniging moet er structureel geld beschikbaar worden gesteld om de wachtlijsten weg te werken."

Zeer schokkende cijfers over zelfdoding bracht het Trimbos-instituut, dat een onderzoek publiceerde over zelfmoord.55 "Jaarlijks doen 94.000 volwassenen een suïcidepoging. Daarnaast voelen 410.000 mensen zich zo terneergeslagen dat zij aan suïcide denken. Veel van hen hebben in de voorgaande periode last gehad van psychische problemen. Dat blijkt uit recente onderzoeksgegevens van het Trimbos-instituut. Cijfers die tot voor kort nog niet bekend waren. Wel was uit ziekenhuisregistraties bekend, dat jaarlijks ongeveer 9.200 mensen worden opgenomen vanwege zelf toegebracht letsel, maar dit zijn alleen de meest ernstige gevallen. Het aantal geslaagde suïcides in Nederland is ongeveer 1.600 per jaar."

Elk jaar 1600 mensen die zichzelf doden; 94.000 mensen die het proberen; 410.000 mensen die gedachten in die richting hebben. Dat zijn een half miljoen buitengewoon sombere, verdrietige, wanhopige mensen. Voeg daar de mensen bij die met deze sombere mensen te maken hebben, hun vriendinnen en vrienden, hun familieleden. Allemaal mensen voor wie niet zonder meer geldt: "met mij gaat het goed'...

Psychische problemen spelen een rol, en met een betere aanpak daarvan zouden volgens het onderzoek veel zelfdodingen voorkomen kunnen worden. De cijfers die we eerder aanhaalden over het tekort aan hulp dat jongeren met psychische problemen krijgen, laten zien dat het verkeerde prioriteiten in geldbesteding zijn waardoor psychische problemen lang onbehandeld blijven. En dat speelt niet alleen bij jongeren. Wat kort door de bocht: geldtekort leidt tot zorgtekort, en dat drijft mensen richting zelfmoord.

Maar dat is niet alles. "Volwassenen die in het afgelopen jaar een suïcidepoging hebben gedaan of suïcidegedachten hebben gehad, hebben vaak geen betaalde baan, en laag inkomen, en wonen in een grote stad" , aldus het bericht van het Trimbos-instituut. Het gaat dus niet zomaar om mensen met psychische problemen, het gaat vooral om arme mensen met zulke problemen. De psychische problemen betekenen dat je het overzicht over bijvoorbeeld geldzaken verliest - waardoor achterstanden oplopen en afsluiting van energie, of zelfs huisuitzetting, dreigt. Omgekeerd leidt geldnood tot stress, tot ontstaan of verergering van psychisch leed.

Het is typerend, maar niet verbazend, dat het Trimbos-bericht er wel op wijst dat met betere aanpak ter voorkoming van psychische problemen, of bestrijding van de nare gevolgen ervan, veel zelfdodingen te voorkomen zouden zijn - maar dat het bestrijden van armoede niet als antwoord wordt genoemd. Toch lijkt het me evident: jaag mensen niet naar de afgrond van deurwaardersbezoek, afsluiting, huisuitzetting en dergelijke - dan jaag je ze ook niet richting wanhoop en richting doodswens.

Praten over "houvast, geborgenheid en een herkenbare eigen identiteit" - in de woorden van het regeerakkoord - is in dit verband gebakken lucht of erger. Bestrijding van armoede, ervoor zorgen dat niemand te weinig heeft om aan zijn basisbehoeften te voldoen, zorgen dat iedereen zeker is van eten, drinken, een dak boven het hoofd en adequate zorg - dàt geeft een soort zekerheid die mensen helpt om overeind te blijven en door te gaan. En precies dààr schiet ook het nieuwe kabinet in hoge mate verwijtbaar tekort. En dan zeg ik het nog voorzichtig.