Teleac biedt geschiedvervalsing over Russische Revolutie

Teleac over de Russische Revolutie afgelopen avond - dat moest ik toch eventjes bekijken. Ik was getipt door een vriend van me (bedankt Peerke), ik kijk weinig TV. Maar goed, soms maak ik een uitzondering. Welnu, ik heb geen spijt, ik heb me weer vrolijk zitten ergeren. De gevestigde orde is weer met terugwerkende kracht een tijdje gered door middel van het onfeilbare wapen van de geschiedvervalsing.

Het verhaal werd verteld met als rode draad de matrozen van de marinebasis Kronstadt, vlakbij Petrograd (het huidige St. Petersburg, en destijds de hoofdstad). Eerst kregen we een impressie van de Februarirevolutie: de demonstraties, stakingen en muiterijen die in maart 1917 de Tsaar ten val brachten. Grote betogingen waarin zich "socialistische agitatoren" (volgens de ondertiteling zelfs "socialistische oproerkraaiers", maar de Engelse tekst preekt van "agitators") mengden. Dat die 'socialistische agitatoren' gewoon arbeiders waren die samen met hun collega's in beweging kwamen tegen ondraaglijke toestanden zou je uit de 'documentaire' niet opmaken.

We krijgen te zien hoe de Tsaar soldaten inzet tegen de revolutionaire demonstranten. Die openen na aarzeling het vuur: pakweg vijftig doden. We krijgen ze niet echt te zien. De revolutie brengt ook de matrozen van Kronstadt in beweging. Die rekenen af met hun meest gehate officieren. Zo schieten ze een admiraal dood. Die executie krijgen we wél te zien, van tamelijk dichtbij. Hoge officieren zijn personen wiens leed ons als kijker aangaat. Demonstranten zijn uitschot die we niet als mens, niet als individu, hoeven te zien. Zo wordt van hogerhand de klassenstrijd gevoerd met beeldmateriaal als misleidend wapen.

Het verhaal gaat verder. We krijgen iets te horen over sovjets, de raden die overal in fabrieken, regimenten, dorpen van de grond komen. Rechtreeks gekozen gedelegeerden, die elk moment door hun kiezerskunnen worden teruggeroepen, aan de tand gevoeld en vervangen - maar daarover vertelt de documentaire niets. Alleen een opmerking over 'directe democratie op zijn best en op zijn slechtst'. gelukkig is er wel iets over te lezen, als je werkelijk belangstelling hebt voor hoe het zat. "How workers' power was organised", van Amy Muldoon, deel van een mooie artikelenreeks in het revolutionaire blad de Socialist Worker (USA). Er staan nog verdere leestips bij de artikelen ook.

Dan komt Lenin terug, in de fameuze 'verzegelde trein'. Hij kwam terug, zo leren we van de documentaire, om de revolutie te 'kapen'. Zijn programma, uiteengezet in de Aprilstellingen: alle macht aan de sovjets, en een einde aan de oorlog. Hoe deze revolutionair democratische eisen zich verhouden tot het kapen van de revolutie, legt de documentaire niet uit. In die Aprislellingen staat nog wel iets meer ook: bijvoorbeeld dat, zolang de brede massa's nog enig vertrouwen hebben in de Voorlopige Regering, de taak van Bolsjevieken bestaat uit geduldig uitleggen waarom die regering vervangen zou moeten worden door sovjetmacht. Lenin wilde een door de meerderheid gedragen revolutie, geen staatsgreep achter de rug van de bevolking om. De documentaire geeft ten onrechte echter een heel ander beeld. Die Aprilstellingen zijn trouwens, voor begrip van de Bolsjevistische strategie, een onmisbaar document.

De twee leuzen sluiten aan bij wat veel arbeiders, en ook de matrozen van Kronstadt, willen. In juli komen zij in opstand en eisen dat de sovjets aan de macht komen. Demonstranten gaan ook bij Lenin langs en verlangen een toespraak. Lenin heeft, volgens de documentaire , weinig te melden dan beleefdheden, wist niet voed wat te zeggen. Hij 'wantrouwde spontaan revolutionair initiatief', zo zegt de docu. Het zou een boek vergen om die onzin te weerleggen, maar de reden dat Lenin weinig wilde zeggen was een andere.

Hij vond het nog lang niet het moment om in opstand te komen. Weliswaar waren arbeiders en soldaten in de hoofdstad bereid tot opstand, maar dat gold niet voor de rest van het land. En een geïsoleerde opstand in de hoofdstad zou omsingeld worden door regeringstroepen, en vervolgens verpletterd. Dat wilde Lenin voorkomen. Mede daarom sprak hij sussende woorden tot de betogers: hij wilde de atmosfeer niet nog meer verhit maken dat hij al was. Maar dit is de documentairemakers allemaal te ingewikkeld en doet afbreuk aan hun favoriete beeldvorming van Lenin als kaper van de revolutie, dus deze informatie blijft ons bespaard.

De juli-opstand zet niet door. Volgens de documentairemakers hadden de demonstranten kunnen winnen, maar hadden ze niets om voor de regering in de plaats te zetten. Weer een misser. De demonstranten wilden de sovjets alle macht in handen geven. maar de leiders van de sovjet wilden dat niet. Toen dat duidelijk werd, kwamen de demonstranten niet verder. Na een paar dagen riepen juist de Bolsjevistische leiders hun aanhangers op om de acties te beëindigen. Ook dat is een detail dat netjes wordt weggelaten. Bolsjevieken zijn immers enkel alleen maar fanatici, en van die boodschap mag niet worden afgeweken.

Na de julidagen jaagt de regering de Bolsjevieken ondergronds. Vervolgens krijgen we te horen dat de behoefte aan een sterkere regering groeit. Wiens behoefe daar domineert, die van gefrustreerde hoge officieren en ondernemers, of die van gewone hongerige arbeiders en soldaten, dat wordt weer wat minder duidelijk. Maar hoe dan ook, generaal Kornilov probeert de macht aan zich te trekken, premier Kerenski schrikt en roept de sovjets te hulp en voorziet ze zelfs van wapens. Sovjet-activisten verslaan de militaire machtsgreep door op de soldaten van Kornilov in te praten. de staatsgreep - een woord dat ik in de docu niet gehoord heb trouwens - verdampt binnen een paar dagen.

Maar nu is de sovjet bewapend, zo vertelt de docu enigszins verontrust. Wat de docu een klein beetje verzwijgt is wie er vooraan stond in de verdediging van de sovjets: de Bolsjevieken. Wat de documentaire verdonkeremaant is het feit dat in de weken erna de Bolsjevieken gekozen meerderheden in steeds meer sovjets krijgen. Dat de Bolsjevistische partij intussen snel groeide, tot ze in oktober rond de kwart miljoen leden had houden de filmmakers ook liever geheim, evenals de verschrompelende steun voor de andere partijen - die trouwens niet eens worden genoemd.

Wel krijgen we te horen dat Lenin in oktober opeens op een machtsovername. Dat die Bolsjevistische meerderheden inde sovjets - bepaald relevant voor een partij die "alle macht aan de sovjets" in haar vaandel heeft staan - een rol zouden kunnen spelen bij de timing van Lenins voorstel, blijft echter weer buiten beeld. Lenin als revolutionair democraat - en dàt was Lenin, in de kern - dat mag onder geen beding tot de kwetsbare kijker doordringen.

De opstand zelf - de Oktoberrevolutie - wordt gekenschetst als een pure staatsgreep van enkele tienduizenden gewapende aanhangers van Lenin. Dat in het, rond die tijd bijeengeroepen, Al-Russische Congres van Sovjets de Bolsjevieken en sympathisanten een meerderheid hadden, verzwijgt de propag.., excuus, de objectieve documentaire. Dat het de bedoeling was dat de gewapende opstand de macht in handen van die sovjets zou brengen blijft zodoende wat wazig.

Nar de Oktoberrevolutie vestigt Lenin - aldus de film - meteen een keiharde dictatuur, met de al snel doldraaiende geheime dienst Tsjeka als wapen. We zien hoe een Tsjeka-agent een clown die satire bedrijft over de Bolsjevieken, tijdens een voorstelling neerschiet. Wéér de aandacht voor individuele slachtoffers van revolutionair geweld, of wat daar voor door moet gaan. Ik sluit overigens niet uit dat zoiets nog werkelijk plaatsgevonden heeft ook, maar daar zou ik dan toch wel iets meer over willen weten.

O ja, we kregen ook nog de episode opgedist van de gekozen Grondwetgevende Vergadering, waarbinnen de Bolsjevieken slechts een minderheid aan stemmen kregen. Dus lieten de Bolsjevieken die uiteenjagen, een overduidelijk teken van Lenins dictatoriale ambities. Wat hier niet bij verteld werd is de redenering van Lenin: de sovjets - niet alleen gekozen, maar ook rechtstreeks onder controle van kiezers - vormden een directere, 'hogere' vorm van democratie naar zijn idee.

Niet vermeld ook werd het feit dat de verkiezingen kort na de Oktoberrevolutie werdeen gehouden. De impact ervan was buiten de grote steden nog aan het doordringen. Vandaar ongetwijfeld dat het stemmental voor de Bolsjevieken in en om de grote steden het grootst was: daar was de betekenis van de Oktoberrevolutie - sovjetmacht, arbeiderscontrole in de fabrieken, land aan de boeren, en een eind aan de oorlog - heel veel mensen duidelijk. Anders gezegd: hoe bekender de Oktoberrevolutie, hoe groter de steun aan de makers en voorstanders ervan - toch een wat ander beeld dan wat de documentaire ons voorschotelt.

Een derde facet in de hele toestand rond die Grondwetgevende Vergadering zat in de kandidatenlijsten. De overgrote meerderheid werd gewonnen door de Sociaal-Revolutionairen (SRs), een gematigd-linkse partij met grote achterban onder boeren, en geleid door stedelijke intellectuelen. De leiding ervan was tegen de oktoberrevolutie en tegen de Bolsjevieken. Maar een flinke stroming wilde wèl met Lenin samenwerken, steunde de Oktoberrevolutie en had er voor een deel zelfs aan meegedaan. De partij splitste zich. Maar deze splitsing was nog niet doorgevoerd op de kieslijsten voor de Grondwetgevende Vergadering. Daardoor was de steun aan juist de linkse SR's in vde verkiezingen onzichtbaar, en dus ook de steun die de Oktoberrevolutie buiten de Bolsjevieken zelf wel degelijk had.

Alles bij elkaar hadden de Bolsjevieken dus hele goede redenen om de uistlag van de Grondwetgevende Vergadering niet als het hoogste en laatste woord in democratisch opzicht te beschouwen. Lenin zelf geeft zijn kijk op de zaak in hoofdstuk V uit zijn "De Proletarische revolutie en de renegaat Kautsky", een prachtig en erg vermakelijk boek trouwens.

Het uiteenjagen van die Vergadering, ook wel bekend als Constituante, leidde slechts tot weinig protesten. De nasleep van het protest echter dàt plaats vond laat echter meteen zien hoe de sovjetsdemocratie werkte. John Reed, revolutionair journalist in die tijd, schetste de episode in "Soviets in action". Bolsjevistische rode gardisten schoten dat protest uiteen, in een nogal domme actie naar zijn en ook mijn idee. Maar het vervolg verheldert veel. Meteen dwongen arbeiders nieuwe verkiezingen in sovjets af, en vervingen Bolsjevistische door andere afgevaardigden. Zo direct werkt sovjetdemocratie, als hij werkt. Maar dat mag de tere kijkersziel niet weten.

Ten slotte krijgen we nog te horen hoezeer Lenin de baas wilde spelen. Hij wilde met geen enkele andere partij samenwerken, zo vertelde de docuentaire ons op zeer besliste toon. Het is een doodgewone leugen. Tussen november 1917 en mei 1918 vormden Bolsjevieken en linkse Sociaal-Revolutionairen een coalitie, gesteund door een meerderheid inde sovjets. En het waren de Sociaal-Revolutionairen die de coalistie verbraken - niet de Bolsjevieken.

De documentaire sloot af met een vooruitblik over de burgeroorlog - die volgens de docu kennelijk vooral plaatsvond tussen Bolsjevieken en degenen die, zoals de matrozen van Kronstadt, de revolutie wilden verdedigen. Daarover is meer te zeggen, maar dat doe ik hier niet. Wel wil ik even opmerken dat die andere burgeroorlog, tussen enerzijds voormalige Tsaristische generaals, rechtse terreurbendes en 14 interventielegers - Britse, Amerikaanse, Franse en Japanse, onder andere - en anderzijds de Bolsjevieken en hun bondgenoten, niet eens wordt genoemd. Maar misschien krijgen we daar in de volgende uitzending, dinsdag 4 september 23.20 op Nederland 2, net zulke verhelderende uiteenzettingen over te zien als we nu mochten aanschouwen.

(bijgewerkt 29 augustus s ochtends)

Griekenland: de brandstichter heet kapitalisme

Griekenland brandt, en de naam van de brandstichter is kapitalisme. Op drie manieren is dat aannemelijk te maken: plaatselijk winstbejag van ondernemers, asociale prioriteiten van een kapitalistische regering, en de gevolgen van een door kapitalistisch beleid ontsporend klimaat hebben beslissend bijgedragen aan de huidige catastrofe de al minstens 44 mensenlevens heeft gekost.

Inmiddels heeft de regering - maanden na de eerste bosbranden van deze zomer - de noodtoestand afgekondigd. Zou het nog uitmaken? Gaat ze de vlammen arresteren of zo, en zonder vorm van proces opsluiten? Iets anders gezegd: is het iets anders dan verlaat machtsvertoon, om haar asociale onvermogen te verbloemen en nog iets van haar gehavende gezicht te redden enkele weken voor landelijke verkiezingen?

Hoe kom ik er bij om het kapitalisme tot brandstichter uit te roepen? Is het niet gewoon een combinatie van extreme hitte, harde wind, enkele brandstichtende criminelen en wellicht een wat traag reagerend bestuur?

Was het maar waar. Om te beginnen is er de hitte zelf. nee, je kunt niet één-op-één zeggen dat een hittegolf veroorzaakt wordt door het broeikaseffect, en dat het een onderdeel is van de klimaatverandering die - zo staat nu toch wel ongeveer vast - door de industriële uitstoor van broeikasgassen op gang wordt gebracht.

Máár 1. dit is niet de eerste hittegolf van deze zomer, maar de derde; en 2. een samenvatting van het klimaatrapport van het VN-klimaatspanel IPPC van begin dit jaar noemde toenemende frequentie en intensiteit van hittegolven wel als één van de mogelijke en min of meer waarschijnlijke gevolgen van het broeikaseffect.

Dus is het leggen van verband tussen broeikaseffect en een erg ontvlambaar Griekenland wel degelijk redelijk. Dat broeikaseffect, die CO2-uitstoot. is een effect van wereldwijde, op winstbejag gerichte industriële groei - enen gevolg van het kapitalisme. En mensen die hier willen komen betogen dat ook Rusland onder Stalinistische en China onder (post)Maoistische leiding alles ondergeschikt maakte aan industriële groei, mogen er dan wel meteen bij uitleggen wat er dan niet-kapitalistisch was aan die twee staten. Maar dit terzijde.

Dan de prioriteiten van de conservatieve regering van premier Karamanlis. Die vormen het tweede verband tussen het kapitalisme en de branden. Op het NOS-journaal van 20 uur deze zaterdagavond was een boze bewoner van een brandend gebied aan het woord. Die vroeg zich af waarom de regering geen brandweerwagens en dergelijke had gekocht, maar F-16 straaljagers aanschafte. Het land was toch niet in oorlog?

Kennelijk geeft de regering stelselmatig weinig - te weinig - uit aan de brandweer. En dat in een land dat elke zomer met grote bosbranden te kampen heeft. bezuinigen is, in Griekenland net als in zoveel andere landen - prioriteit nummer één. Het is een prioriteit afgedwongen door bedrijven die lagere belastingen willen om hogere winsten te kunnen boeken. Voor militaire uitgaven - nodig voor het handhaven van een positie in de internationale kapitalistische pikorde - maken regering een uitzondering. Voor het redden van mensenlevens blijkbaar niet. kapitalistische prioriteitsstelling leidt tot volstrekt onvoldoende voorbereiding op deze bosbrand.

En laat niemand doen alsof de huidige catastrofe niet te voorzien was. Een burgermeester van een deel van Athene waar al drie eerdere grote branden waren geweest sinds 1982, riep een week van te voren dat er hier en daar al brandhaarden waren. Serieuze reactie bleef uit.

Dezelfde burgemeester wees op een sinister aspect dat het derde verband is tussen de werking van het kapitalisme en de bosbranden. Hij wees op de grondprijzen: inmiddels een miljoen euro per tiende hectare, dus tien miljoen per hectare. Voer voor projectontwikkelaars en grondspeculanten! Er is alleen een kleine beperking: zolang er bos op de grond staat mag je er, volgens wetgeving, geen huizen op bouwen.

Het NOS-journaal van deze zaterdag - in een opvallend goede en kritische reportage over de bosbranden - wees op deze kleinigheid en gaf er mee aan dat er dus wat bij te winnen viel als het bos zou verdwijnen. Bij dat verdwijnen kunnen vlammen een aanzienlijke hand helpen. Je kunt in hete zomers op de vlammen gaan wachten. Je kunt ze ook een handje gaan helpen.

Daar hebben we dan ook een hebzuchtig motief om brand te stichten en ruimte te scheppen voor lucratieve projectontwikkeling. Daar hebben we het derde verband tussen kapitalisme en branden te pakken: rechtstreeks winstbejag van ondernemers. Als de Griekse bossen in gemeenschapshanden zouden zijn en de grond eronder niet verhandeld kon worden, zou dit motief voor brandstichting ontbreken.

Klimaatverandering, neoliberale bezuinigingen en het winstbejag van prjectontwikkelaars - groot en klein - die drie dingen maken deze branden tot niet de zoveelste natuurramp, maar tot onderdeel van het huidige politiek-economisch systeem. In de fik dus, dat systeem, voor het ons allemaal verschroeit of in de golven verzuipt.

Bush geeft geschiedeniscollege

De fameuze vredesvriend en vakhistoricus George Bush - tijdelijk werkzaam als Amerikaans president - heeft een toespraak gehouden voor veteranen. Daarin trok hij vergelijkingen tussen de huidige oorlog in Irak en eerdere Amerikaanse oorlogen in Azië. Met name zijn visie op de Vietnam-oorlog was zeer de moeite waard.

De strekking ervan was: de VS moet winnen in Irak, want als de VS vertrekt uit Irak dan komt er een soortgelijk bloedbad als destijds na het Amerikaanse vertrek uit Vietnam en aangrenzende landen. "In Cambodja begon de Rode Khmer een moorddadig bewind waarin honderdduizenden Cambodjanen omkwamen door honger en marteling en executie", zo meldde onze geschiedkundige. "In Vietnam werden voormalige bondgenoten van de Verenigde Staten en regeringsfunctionarissen, intellectuelen en zakenlieden naar gevangenkampen gestuurd, tienduizenden omkwamen. Nog eens honderdduizenden ontvluchtten het land in wrakkige bootjes; veel van hen gingen naar hun graf in de Zuid-Chinese Zee." En even later: "Een onmiskenbare erfenis van Vietnam is dat de prijs van terugtrekking betaald werd door miljoenen onschuldige burgers wiens ellende onze woordenschat heeft aangevuld met termen als 'bootvluchtelingen', 'heropvoedingskampen' en 'killing fields'."

Je moet maar durven. Verdraaiingen, weglatingen en regelrechte onzin vermengen zich hier tot een woordenbrij. Onzin: de 'killing fields' is een woord dat betrekking heeft op de Rode Khmer in Cambodja, en hort dus niet bij de 'erfenis van Vietnam', tenzij dat een codewoord is voor de hele Amerikaanse oorlog in die regio. Onzin: 'heropvoedingskampen' waren er al veel eerder, in Noord-Korea en China. Dat is dus geen Vietnamese 'aanvulling van de woordenschat'.

Verzwegen doden

Maar dat zijn bijzaken. Veel belangrijker is wat hier wordt weggelaten. Laten we aannemen dat de dodencijfers van onze Witte-Huis-historicus correct zijn: tienduizenden in Vietnam na het Amerikaanse vertrek, honderdduizenden in Cambodja, nog eens een onbepaald aantal in de Zuidchinese zee. Waar zijn de doden die door het Amerikaans oorlogsgeweld gebleven? Waar zijn de slachtoffers van de bommenwerpers, de moordende patrouilles in dorpen als My Lai, de beschietingen vanuit helicopters van alles wat beweegt in de zogeheten 'free fire zones', de CIA-moordpartijen in Operatie Phoenix, bedoeld om iedereen die politiek activist was van het Nationaal Bevrijdingsfront waarin het verset in het Zuiden van Vietnam zich had gebundeld uit de weg te ruimen?

Niemand weet het precieze aantal. Maar het zijn er meer dan "enkele tienduizenden", meer dan "honderdduizenden" ook. Maar een redelijk gedocumenteerde reeks cijfers laat onder meer het volgende zien: tussen de 444.000 en de 1.100.000 militairen aan de kant van de verzetslegers ('Noord-Vietnam' en de 'Vietcong' (1)); tussen de 50.000 en de 1.500.000 burgerslachtoffers in het zuiden van Vietnam (bijna alle van de 9 genoemde schattingen lopen in de honderdduizenden,; de 50.000 is dan ook absurd laag); tussen de 181.483 en de 650.000 'Zuidvietnamese' militairen; en alleen al 65.000 burgerslachtoffers in het noorden van Vietnam vanwege Amerikaanse bombardementen. Daar komen de rond de 55.000 Amerikaanse soldaten nog bij, plus de tegende 6000 doden onder Amerikaanse bondgenoten, zoals Zuid-Korea en Australië.

In totaal tussen de één en meer dan drie miljoen doden. Allemaal opgeofferd aan de poging van de machthebbers in de VS om koste wat kost in Vietnam te blijven en te winnen, en allemaal uit het verhaal van Bush zorgvuldig weggelaten. De tienduizenden slachtoffers die Bush meent te zien na het Amerikaans vertrek zijn hiervan slechts een fractie; alleen al het aantal burgerdoden in 'Noord-Vietnam' door Amerikaanse bommen is al van een zelfde orde van grootte.

Fraaie vrienden van de VS

Over de gebeurtenissen die Bush wel noemt valt ook wel meer te zeggen. Hij jammert over de "regeringsfunctionarissen"en de "bondgenoten van de verenigde Staten"die na het Amerikaanse vertrek slachtoffer werden. Enige duidelijkheid over het soort regering, het soort bondgenoot waar de VS op leunde, lijkt me wel nuttig. Het ging om een militair bewind dat folterde, moordde, zich ongehoord verrijkte (de naam van één van de militaire leiders, de infame heer Thieu, was zo ongeveer synoniem met corruptie. Zijn collega, generaal Ky, was een groot fan van die andere vredesvriend en vakhistoricus, Adolf Hitler. Belangrijke economische activiteit van het regime: heroïnehandel. Over de twee heren en hun connectie met heroïne en de in dit soort zaken voor de handliggende CIA-rol vertelt Alfred McCoy meer in een hoofdstuk van zijn boek The Politics of Heroine in South East Asia.

Dat was het soort bondgenoten die door grootschalig Amerikaans militair geweld in het zadel werden gehouden. Erg veel sympathie onder de bevolking zullen ze niet hebben genoten. Maar van de tevoren voorspelde bloedige afrekening, het fameuze 'bloedbad', was na de smadelijke aftocht van Amerikaanse troepen in 1975 - beschreven in een artikel in The Nation - geen sprake. Ja, een fors aantal functionarissen van het corruypte collaborateursregime dat was het - gingen aar die heropvoedingskampen. daar deden ze wat Vietnamese boeren al veel langer deden: heel hard werken, onder zware omstandigheden.

Ja, bewakers pleegden ongetwijfeld mishandelingen, ja mensen bezweken daar aan, ja, het bewind stuurde daar ook grote aantallen mensen heen die weinig of niets hadden misdaan. Maar van systematische moordpartijen was geen sprake, en het waren ook geen foltercentra. Het verschilde niet wezenlijk, qua hardheid en qua doelstelling, van de interneringskampen waar in Nederland echte en vermeende collaborateurs werden gegooid na de nazi-bezetting.

Oplossing voor Irak

Terug naar vandaag, naar de vergelijking met Irak. Net als destijds schermt Bush met de dreigende vergelding dieveel mensen in Irak te wachten zou staan als de VS zouden vertrekken. Net als destijds is er geen reden om de spookverhalen uit het Witte Huis te geloven. Maar twee dingen zijn duidelijk. Allereerst: er vallen nu doden, in enorme aantallen, vanwege de Amerikaanse bezettingsoorlog in Irak. De cijfers kruipen griezelig in de richting van de Vietnamese getallen. Dat moet stoppen, en dat vereist een onmiddellijke Amerikaanse aftocht.

In de tweede plaats: hoe langer de Verenigde Staten proberen hun bloedige verblijf te rekken door middel van nieuw militair geweld, hoe groter en intenser de gevoelens van haat, afkeer en wraakgevoelens onder Irakezen zullen worden. Als de VS een bloedbad tegen hun bondgenoten willen voorkomen, of de schaal ervan zo klein mogelijk willen houden, dan kunnen ze beter vandaag vertrekken dan morgen.

In de derde plaats: als Bush wèrkelijk bezorgd is dat na een Amerikaans vertrek bondgenoten van Amerika, mensen die voor de bezettingsmacht hebben gewerkt, hert slachtoffer worden van vergelding - dan weet ik een hele eenvoudige oplossing. Waarom biedt Bush zijn vrienden geen onderdak aan? Waarom neemt hij zijn handlangers en hun familieleden niet gewoon mee naar de Verenigde Staten? Dat is bepaald goedkoper - in geld en vooral in mensenlevens - dan eindeloos in Irak blijven. Doorgaan met deze allang vrijwel verloren oorlog en zich verschuilen achter wat er eventueel zou kunnen gebeuren na vertrek - dat betekent als medemenselijkheid vermomde massamoord.

Noot: (1): Noord-Vietnam , Zuid-Vietnam en Vietcong staan niet voor niets tussen aanhalingstekens; de woorden zijn gekleurd en verpakken een onwaarachtig beeld. Na de onafhankelijkheidsoorlog die Vietnamese verzetsstrijders tegen Frankrijk voefrden (1946-1954) werd in het Noorden een onafhankelijk Vietnam erkend; het zuiden werd onder Amerikaanse dekking tot een pro-westers, slechts in schijn onafhankelijke, staat omgevormd. 'Noord-Vietnam' is dus in feite gewoon dat deel van Vietnam dat van het koloniale gezag was bevrijd. De deling tussen Noord en Zuid was slechts een tijdelijk iets; van een rechtmatige staat, 'Zuid-Vietnam' was nooit sprake.

'Vietcong' was een afkorting voor Vietnamese communisten, en fungeerde gewoon als scheldwoord. Wat de Vietnamese verzetsstrijders dreef was boven alles een verlangen naar nationale onafhankelijkheid. Dat funtionarissen van de Vietnamese Communistische partij die strijd aanvoerde is juist, maar geen reden om de Amerikaans propagandistische woordkeus te volgen. De juiste aanduiding voor de verzetsorganisatie in het Zuiden van Vietnam is Nationaal Bevrijdingsfront, afgekort NLF.

(Over Cambodja en de 'Killing Fields' hopelijk binnenkort meer, net als over enkele andere door Bush in zijn toespraak aangestipte zaken. Maar ik beloof niks...)

Beweging in 'Myanmar'

Demonstraties dezer dagen tegen het militaire bewind in de macabere politiestaat Birma (Myanmar, volgens de machthebbers)verdienen aandacht en grote bewondering. Enkele honderden mensen hebben in de grootste stad Rangoon geprotesteerd tegen de plotselinge verhoging van brandstofprijzen. Het bestreft een prijsverhoging die meteen ook de prijs van het openbaar vervoer omhoog jaagt.

Enkele dagen eerder hadden ook al 400 mensen om dezelfde reden gedemonstreerd. Afgelopen dag en nacht arresteerde het bewind een aantal democratische activisten. Maar dat was niet voldoende om de betoging van vandaag de kop in te drukken, zo viel uit artikelen uit The Guardian en op Aljazeera af te leiden. Birma beweegt, van onderen - en niet voor het eerst.

Onderdrukking...

Demonstreren in Birma vereist grote moed. Al vele jaren lang onderdrukken de militaire machthebbers democratisch activisme met groot machtsvertoon. Arrestaties, gevolgd door vaak langdurige gevangenisstraf, zijn de gewoonste zaak van de wereld, marteling is niet ongebruikelijk.

Amnesty International meldt dat er in 2006 zeker 1185 politieke gevangenen waren; in het Jaarboek 2006 van deze mensenrechtengroepering staat te lezen: "Er waren talloze berichten over marteling en andere vormen van mishandeling tijdens ondervraging en voorarrest. Marteling in gevangenissen nam voorzover bekend toe". Ook kwamen zeker zes mensen tijdens hun politieke gevangenschap om. "Hun dood zou mede zijn veroorzaakt door marteling, slecht voedsel en gebrekkige medische zorg", aldus het Jaarboek. Tevens maakt Amnesty daarin melding van zware dwangarbeid door gevangenen. Dat zijn het soort dingen die dus ook de mensen die deze dagen opgepakt worden wegens volstrekt vreedzaam protest, aan kunnen worden blootgesteld.

De dictatuur van Birma bestaat al vele jaren. Tot aan 1988 gebeurde dat onder een pseudo-socialistisch vlaggetje en had de staat enorme greep op de economie. In dat jaar verving een groep generaals de toenmalige dictator Ne Win en bouwden zijn éénpartijstaat om tot 'gewone' militaire dictatuur.

Tegenwoordig biedt die staat ruim baan aan multinationale ondernemingen die daarmee profiteren van lage lonen en de rechteloosheid van arbeiders. Het is een minder bekend voorbeeld van de switch van staatskapitalisme naar neoliberaal kapitalisme die zo veel landen, bijvoorbeeld in Oost-Europa, in de jaren tachtig en negentig hebben gemaakt. Een lijst van bedrijven die zaken doen met of in Birma is veelzeggend: tal van Aziatische bedrijven, maar ook Siemens en general Motors, enkele Nederlandse houthandelbedrijven en een reisbureau staan er op.

Amusant is de naam die het bewind aan het hoogste machtsorgaan in het land heeft gegeven: de Staatsraad voor Vrede en Ontwikkeling. Vóór 1997 heette dat nog Staatsraad voor het Herstel van Wet en Orde. Wikipedia meldt, helaas zonder bronvermelding, dat een PR-bedrijf uit de VS het bewind - geheel in de geest van George Orwell's '1984' - geadviseerd heeft die naam om te zetten in de huidige. Helaas vertelt Wikipedia ook niet welk Amerikaans bedrijf het was, en ook wordt geen bron vermeld.

De onderdrukking in Birma raakt niet alleen stedelijke activisten voor democratie. Ook bevolkingsgroepen die steun geven aan eisen voor meer autonomie krijgen de harde militaire hand te verduren. Een mensenrechtengroepering die het voor de Karen, één van die bevolkingsgroepen, opneemt rapporteert over militaire moorden op 38 bewoners van Karen-dorpen, in de leeftijd van 7 tot 60 jaar. En Volgens de Internationale Confederatie van Vrije Vakbonden (ICFTU) verrichten dagelijks honderdduizenden mensen in Birma dwangarbeid.

... en verzet

Verzet tegen de dictatuur bestaat al zeer lang en is hardnekkig. Glorieus, maar bloedig neergeslagen, hoogtepunt was een grote volksopstand in 1988. Wekenlang hadden grote mensenmenigten - studenten, maar ook grote groepen arbeiders en anderen - feitelijk de straten van meerdere grote steden in handen. Het hoogtepunt was 8 augustus, toen ook een algemene staking plaatsvond. Het was feitelijk een beginnende revolutie die hier aan de gang was.

DE machthebbers deden beloftes en concessies. Maar achter de schermen bereidden ze een tegenaanval voor. Binnen het bewind vond in september van dat jaar een soort staatsgreep plaats, en met meedogenloos bloedvergieten sloegen de militaire machthebbers het volksverzet neer. Het feit dat de protestbeweging, zoals zo vaak, gehandicapt was door een leiding die zocht naar compromis en overleg, in plaats van alles in het werk te zette om het bewind omver te gooien, maakte de succesvolle tegenaanval van de machthebber gemakkelijker. De militairen brachten honderden mensen, misschien veel meer, om het leven in de furieuze onderdrukking van de protestbeweging.

In een scriptie die ik via Google opduikelde - compleet met commentaar van de docent - schetst een zekere Olivier Mannion de gebeurtenissen en tracht die te duiden. Daarbij ziet hij economische problemen, gecombineerd met pogingen van het bewind om via hervormingen de boel open te gooien, als factoren die de protesten op gang brachten. dat hij het 'socialisme' van de Birmese staat tot 1988 ten onrechte serieus nam heeft hij gemeen met teveel anderen over soortgelijke staten. Evengoed is zijn analyse de moeite waard - en er is over deze gebeurtenis niet ze heel veel te vinden verder. De Birmese revolutie van 1988 wacht nog op een geschiedschrijver die de gebeurtenissen werkelijk recht doet.

Bekend werd vanaf die episode de latere Nobelprijswinnaar Aung Sang Suu Kyi, één van de aanvoerders van het protest in 1988. Zij voert nu al jaren de National Leage for Democracy (NLD) aan, de belangrijkste oppositiepartij. Die partij won in 1990 met grote meerderheid de verkiezingen die het regime destijds onder grote druk vanuit de bevolking had georganiseerd. Maar de militaire machthebbers weigerden plaats te maken voor gekozen politici. Aung San Suu Kyi kreeg keer op keer huisarrest, veel andere aanhangers van de NLD verdwenen in gevangenschap.

Af en toe vinden protestacties plaats, zoals in 1998. In dat jaar protesteerden studenten tegen beroerde examenregelingen, maar riepen ze tevens om de val van het militaire bewind. Twee jaar eerder maakte het bewind met groot machtsvertoon een eind aan een reeks demonstraties en protestbijeenkomsten, onder meer bij de woning van Aung Sang Suu Kyi. Zij deed sowieso de afgelopen jaren keer op keer van zich spreken en hielp daarmee het democratische vlammetje brandende te houden. Maar een fundamentele bedreiging voor het bewind vormt haar voorzichtige vorm van oppositie op zichzelf niet.

Stap vooruit

De huidige protesten zijn een voortzetting van de traditie van democratisch verzet. Ze vormen daarin ook een stap vooruit. Veelbetekenend is de aanleiding: hogere brandstofprijzen. Veelbelovend is de reactie: openlijk de straat op met honderden mensen, waarbij demonstranten omstanders aanmoedigen om mee te doen. Weerzin tegen de zware onderdrukking bracht keer op keer betrekkelijk kleine aantallen, voornamelijk studenten en intellectuelen, in beweging. Woede over prijsstijgingen kan juist ook grootschaliger beweging op gang brengen vanuit de toch al straatarme bevolking.

Een activisme dat protest tegen repressie combineert met verzet tegen hogere prijzen, kan een smeulend revolutionair vuur in Birma helpen ontketenen. En dan kunnen de griezelige generaals nog wel eens spijt krijgen dat ze in 1990 niet de nodige ruimte gemaakt hebben voor de dappere, maar tevens o zo gematigde en keurige Aung Aang Suu Kiy. Dat opgepakte aanvoerders van de protesten volgens Aljazeera leden zijn van een beweging die zich de 88 Generatie Stuedenten beweging noemt, laat intussen zien hoezeer huidige actievoerders zich bewust zijn van de grote traditie van verzet waarop Birma's bevolking kan bogen.

Enkele aardigheidjes tussendoor

Ter verstrooiing even tussendoor, een paar aardigheidjes. Een nieuw element ontdekt, en wat grappen uit Rusland toen daar het anticommunisme nog in communistische verpakking heerste.

Eerst het nieuwe element, waarvan de ontdekking gemeld wordt door Dan Brooks op MRZine. Het is één van de meest giftige elementen die er zijn, en het heet Capitalisium, afgekort Cp. "Capitalisium is een zeer veranderlijk, dynamisch en gioftig element, dat bestaat uit 1 positron, 1neutron en 1 groot elektron samen met een raad van elektronen, diverse vice-elektronen, honderden executive elektronen, duizenden middenkader-elektronen en miljoenen van satelliet-elektronen; het element lijkt te groeien, waardoor het voortdurend haar reeds zware atoomgewicht doet toenemen. Ondanks haar constante groei bevindt de kern sich steeds ter rechterzijde, maar toch is het element opmerkelijk op haar eigen middelpunt gericht".

Hoe dit element samengaat met andere elementen uit het periodiek systeem, zoals Governmentium en Democracium, en wat bijvoorbeeld de relatie is met het "uiterst dodelijke Fascisium" , mag je zelf ontdekken in de tekst van Brooks. Hij draagt zelfs een mogelijk tegengif tegen Capitalisium aan.

Dan enkele grappen die de ronde deden in Rusland ten tijde van Stalin. Ik vond ze via het linkse en vaak erg geestige weblog "Histomat: adventures in Historical Materialism". Hij haalde de moppen op zijn beurt uit een verslag van een zekere Eugene Lyons die in de jaren dertig in Rusland rondreisde en daaarover schreef. Ik geeft er twee, rond de verbanning van Stalin's grote tegenstander Trotsky door het Stalinistische bewind:

"Vraag: waarom is Trotsky verbannen?
Antwoord: Ons land is verplicht al haar beste produkten te exporteren."

"Trotsky is aan het vissen in zijn Turkse ballingsoord. Een plaatselijke krantenjongen wil hem voor de gek houden en schreeuwt: "Extra! Stalin is dood!" Maar Totski is onbewogen. "Jongeman"zegt hij, "dat is onmogelijk. Als Stalin dood was dan zou ik nu in Moskou zijn." De volgende dag probeert de krantenjongen het weer. "Nu schreeuwt hij: 'Extra! Lenin leeft!" Trotski trapt er wederom niet in. "Jongeman", zegt hij, "als Lenin leefde, zou hij hier bij mij zijn"...

Nog een andere grap, in dezelfde sfeer, niet uit bovenstaande stukje maar opgediept uit mijn geheugen. Waar ik hem vandaan heb weet ik niet meer, ik hou me aanbevolen voor aanvullende info. In eigen bewoordingen en aankleding dan maar...

Leonid Breznjev, leider van de Communistische Partij in de Sovjetunie, en daarmee sterke man in dat land in de jaren zestig en zeventig, houdt een groot verjaardagsfeest in het Kremlin. Partijbonzen uit heel het land, generaals, ambassadeurs van alle bevriende landen van de Oostblok, allemaal zijn ze er. natuurlijk ook familie en persoonlijke vrienden.

De kaviaar is overvloedig aanwezig, de champagne vloeit rijkelijk, voor degenen die niet aan de wodka zijn althans. Kosten noch moeite waren gespaard om het beste enterntainment, de mooiste muziek, het meest perfecte ballet en theater te laten optreden. De gasten genoten...

Behalve mevrouw Breznjev. Die keer al meteen vrij sip, en naarmate de avond vorderde betrok haar gezicht steeds meer. Leonid stond naast haar, en keek wat zorgelijk naar zijn vrouw. Uiteindelijk vroeg hij: "Wat zit je toch dwars? We hebben toch alles wat ons hartje begeert, de gasten genieten, het is feest? Waarom zo verdrietig?" "Ja Leonid", antwoordt zijn vrouw, "het is ook prachtig... Maar wat doen we nou als straks de rooien terug komen?"

Tussenberichtje

Weinig geschreven hier, beste bezoek(st)ers alhier, ik weet het. Internetproblemen van een zeer hinderlijk soort; mijn msn-maten hebben het kunnen merken de afgelopen weken, maar het wordt steeds hinderlijker. Morgen komt er een monteur, hopelijk is het dan afgelopen.

Verder veel andere dingetjes te doen gehad, deels ook qua Internationale Socialisten. En ik ben stevig aan het lezen en denken momenteel. Resultaten ervan zullen denk ik te zijner tijd ook wel merkbaar worden op dit weblog. Zo ben ik aan het lezen over de relatie tussen marxisme en anarchisme, en over de tegenstelling tussen marxisten en anarchisten (dat zijn twee verwante maar geenszins identieke onderwerpen trouwens)...

En verder heerst hier wat nazomerse malaise. Maar dat trekt ook wel weer weg. Dat doet het immers altijd.... Binnenkort dus zeker wel weer meer in dit theater.

Fuckende kindervriend verlaat Witte Huis

De ratten verlaten het zinkende schip... Menigeen zal zoiets gedacht en gezegd hebben toen ze hoorden dat Karl Rove, sterke man achter de wat minder sterke George Bush, zijn ontslag neemt. Per 31 augustus is hij weg.

Natuurlijk is zoiets reden om uit pure vrolijkheid een fles vuurrode wijn leeg te drinken, een fles advocaat leeg te lepelen of stevig aan het bier te gaan of wellicht om wat antwoorden in de wind te laten blowen. Maar voordat we onze breinen in een nevel van opgewekte en opwekkende dampen hullen, toch een paar opmerkingen over de hele zaak. Er is namelijk in dit alles meer te ontwaren dan pure vrolijkmakendheid.

Allereerst is natuurlijk de beeldspraak van die ratten en dat zinkende schip misplaatst, hoe terecht de vreugde erachter in dit geval ook is. Ratten plegen geen machtsmisbruik, gebruiken geen smerige truukjes om verkiezingen te winnen, promoten geen lichtgewicht halfbakken would-be-dictator tot het machtigste ambt dat de wereld kent. Karl Rove typeren als een rat is een belediging voor dat relatief onschuldige dier. Ik mag hopen dat activisten voor dierenwelzijn namens de ratten een aanklacht wegens smaad indienen, en dat de Partij voor de Dieren kamervragen stelt hierover.

Arme familie!

Dan is er het verhaal dat Karl Rove meer aandacht voor zijn familie wil vrijmaken. Arme familie! Eerst helpen de VS op te zadelen met één van de meest destructieve presidentschappen uit de geschiedenis, en nu is zijn gezin aan de beurt? Is er dan niets meer veilig en heilig? De man is een gevaar, dat is toch wel duidelijk?

Hier is bijvoorbeeld wat Rove tegen een medewerker zei over wat hij een politiek tegenstander. "We will fuck him. Do you hear me? We will fuck him. We will ruin him. Like no one has ever fucked him!" Vermoedelijk heeft hij woord gehouden want dit was standaardprocedure tegen politieke tegenstanders. Ik zou dan ook niet graag getuige zijn van een familieruzie in huize Rove... De man schijn trouwens door een aanhanger van Clinton die hem eens op een feestje meemaakte als kindervriend omschreven te zijn. Wel, wel, waar hebben we dat meer gehoord?

Rasputin American style

Maar gaat Karl Rove wel echt weg uit het centrum van de macht? Er is voor de huidige onttakeling van het Bushistische regime een leerzaam precedent. Ook president Nixon zag in de vroege jaren zeventig zijn staf leeglopen, toen de ene na de andere functionaris het veld ruimde vanwege betrokkenheid bij 'Watergate', het schandaal dat ontstond toen Nixon en medewerkers allerlei smerige truukjes, tot diefstal aan toe, uithaalden, om verkiezingen te winnen en oppositie te smoren.

Een van de presidentiële adviseurs heette Charles Colson. Kort voor hij verdween, overlegde hij met Nixon: zou hij buiten het Witte Huis niet ook erg nuttig voor Bush kunnen zijn? Via een daartoe op te zetten, schijnbaar onafhankelijk advocatenkantoor of zoiets? Het kwam zover niet want "Colson bleek te druk bezig met pogingen om uit de cel tye blijven, zonder succes", zoals Rick Perlstein, aan wie ik dit ontleen, schreef. Maar Perlstein oppert: heeft Rove's vertrek misschien een soortgelijke reden? Wil hij een soort smerigeklusjesman voor de Republikeinen blijven, maar dan zonder officiële functie?

Er is trouwens een nog directere connectie tussen Rove de het Watergate-schandaal. In een kort overzicht van de loopbaan van Rove vertelt de NRC: "Als 22-jarige gesjeesde student uit Utah kreeg hij via de jongerenbeweging van de Republikeinen een baan op het hoofdkwartier van de partij in Washington." Aangezien hij op 25 december 1950 - jawel, met kerst! Is het niet passend, voor zo'n family minded man? - geboren is, was het rond 1973 dat hij dit baantje kreeg - het jaar waarin de Republikeinen volop in Watergate verwikkeld waren.

Ik zou dit over het hoofd hebben gezien als niet de al geciteerde Rick Perlstein ook hierover interessante dingen te melden had. Rove blijkt in die jaren volop betrokken te zijn geweest bij de vuile Republikeinse machtsspelletjes. Hij heeft het vak van Rasputin American style als het ware daar geleerd. Ook ontmoette hij daar George Herbert Walker Bush, en via hem diens zoon, Georgieboy, van wiens "charisma" Rove sterk onder de indruk was, zoals de NRC ons vertelt. Over de Watergate-connectie zelf zweeg de NRC, in een opmerkelijk vertoon van soms kritische maar soms ook 'kritische' journalistiek.

Vrolijkmakend vooruitzicht

Of Rove zijn Rasputin-kunsten nu elders gaat gebruiken , en hoe, zal moeten blijken. Dat er meer gaande is dan de behoefte van Rove om zijn gezin vaker te zien lijkt duidelijk. De naam van Rove wordt in verband gebracht met meerdere schandalen. Zo is er het lekken van de naam van Valerie Plame als CIA-agent, als vergelding tegen haar echtgenoot diplomaat Joseph Wilson. Die had leugens rond massavernietigingswapens waarmee het Witte Huis de oorlog tegen Irak rechtvaardigde, door helpen prikken. Ook is er het ontslag van meerdere openbare aanklagers die onderzoeken opzetten die vooraanstaande Republikeinen tot doelwit hadden. Bij beide schandalen zijn de aanwijzingen dat Rove een rol speelde, vrij hardnekkig.

Als zulke aanwijzingen tot een strafzaak tegen Rove leiden, dan heeft niet alleen onze fuckende kindervriend een probleem, maar ook zijn beschermelingetje Bush. Die wil Rove tegen die tijd waarschijnlijk liever op discrete afstand houden. Het feit dat Rove nu gaat, zou wel eens een teken kunnen zijn dat die aanklacht niet zo lang meer op zich zou kunnen laten wachten.

Dus... als we onze roes hebben uitgeslapen vanwege de feestelijkheden vanwege Rove's aftreden, is een nieuwe gang naar de slijter, gezien het vrolijke vooruitzicht van zo'n strafzaak, welhaast onvermijdelijk. Wat zullen we drinken? Sla het vat maar aan! Er is genoeg voor iedereen...

William Blake: revolutionaire poëzie

Eén van de websites die ik vrijwel dagelijks even bezoek is het webmagazine MRzine, dat behoort bij het marxistische tijdschrift Monthly Review. Rechtsboven op die website staat elke dag een andere illustratie met hyperlink naar een andere site over een persoon of gebeurtenis, doorgaans vanwege geboorte- of sterfag van die persoon, of datum van de gebeurtenis in kwestie. Het is altijd weer boeiend om te zien welke vergeten revolutionair of genegeerde opstand op deze wijze weer even onder de aandacht komt.

Zondagavond, tijdens mijn vaste bezoekje aldaar, zag ik wie er aan de beurt was: William Blake. Aanleiding was zijn sterfdag, 12 augustus 1827. Het plaatje bevatte een hyperlink naar The William Blake Archive, een website gewijd aan het werk van deze kunstenaar en dichter.

Wie was hij? Dichter dus, een maker van gravures - maar in zijn werk en leven tegelijk rebel, messcherp waarnemer van kapitalistische wantoestanden en schepper van schetsen van menselijke bevrijding, sympathisant van de Franse Revolutie en zelf ook soms in botsing met de autoriteiten van zijn tijd. James Daugherty heeft een heldere schets van zijn leven en zijn rol gegeven, te lezen via Bookrags.com.

Zijn gedichten en andere geschriften kun je lezen op Contents: The Complete Poetry and Prose of William Blake. Helaas zijn de teksten op nogal lelijke wijze neergezet, met opmerkingen in de kantlijn en zo. Erg aangenaam lezen doet het op deze manier niet. Maar hoor ik daar niet een bevriend dichter in mijn oor fluisteren dat je poëzie ook niet on-line moet lezen , maar gewoon vanaf echt beschreven en bedrukt papier?

Enkele fascinerende observaties over leven en werken van deze poetische dwarsligger geeft Paul Foot in een boekrecensie onder de titel "A Passionate Prophet of Liberation" in de Socialist Review nr. 71, juni 1996. De mij totaal onbekende ex-Trotskistische en post-Leninistische marxist Cyril Smith schreef in 2002 het mooie artikel "Marx and the fourfold vision of William Blake", waarin hij laat zien dat de visionaire inzichten van Blake op een wezenlijke wijze verwant is aan visie van Karl Marx - als je verder kijkt dan de steriele versie die te vaak als 'Marxisme' te boek staat.

Stof tot nadenken levert hij, in combinatie met het verrijkende genoegen dat het lezen van Blakes poëzie biedt. Het betreft hier revolutionaire poëzie in drie betekenissen. Hoe hij de taal hanteert, beelden gebruikt, schrille contrasten schetst van onschuld en verschrikking, idyllische taferelen van ongereptheid die plots veranderen in visioenen van angst en terreur - het is dichtwerkt dat een ontregelende uitwerking heeft op de ontvankelijke lezeres en lezer..

Dit hangt samen met het tweede revolutionaire aspect van Blake's schrijfwerk: het onderwerp ervan. Soms bezingt hij letterlijk revolutie, zoals in - het lange gedicht dat niet voor niets The French Revolution heet. Veelal beschrijft hij hoe het proces dat als Industriële Revolutie bekend staat huishoudt in het leven van kwetsbare mensen, veelal kinderen.

De twee versies van The Chimney Sweeper zijn daarvan aangrijpende voorbeelden. Het eerste maakt deel uit van de reeks Songs of Innocence; het tweede van de serie Songs of Experience; de twee bundels horen bij elkaar en vormen samen een zeer toegankelijk hoogtepunt in Blake's poëzie.

Hoofdpersoon in beide gedichten is Tom, de jonge schoorsteenveger, een jongen in de leeftijd waarop kinderen horen te spelen of onderwijs te genieten, en geen zwaar werk horen te doen. Aan het slot van de eerste versie schetst Blake hoe Tom uiteindelijk tevreden is:

And so Tom awoke and rose in the dark
And got with our bags & our brushes to work.
Tho'the morning was cold, Tom was happy and warm,
So if all do their duty, they need not fear harm.

De tweede versie eindigt heel anders. Daarin spreekt Tom zelf:

And because I am happy, & dance and sing,
They think they have done me no injury:
And are gone to praise God & his Priest & King
Who make up a heaven of our misery.

En hier zien we meteen het derde aspect waarin Blake's werk revolutionair is: de meedogenloze afwijzing van de machten, religieus en politiek, die mensen knevelen, klein houden, kapotmaken. Heel vaak haalt Blake uit naar allerhande machthebbers, vaak op symbolische wijze.

Uit zijn werk komt iemand naar voren die, vanuit een diep religieuze visie - de man was een religieus mysticus - de opgelegde godsdienstigheid van hogerhand met grote felheid afwees. Prachtig komt dat naar voren in The Garden of Love - een tuin van liefde waarin opeens een kapel was neergezet:

And the door of this Chapel was shut
And Thou Shalt not. writ over the door

en even verder:

And I saw it was filled with graves
And tomb-stones where flowers should be
And Priest with black gowns, were walking their rounds
And binding with briars, my joys and desires.

William Blakes visie was die van een rebel, in permanente oppositie tegen de Orde en het gezag van zijn tijd. In zijn visionaire opstandigheid loopt hij vooruit op een dichter als Allen Ginsberg, en ook Bob Dylans werk uit vooral het midden van de jaren zestig is niet vrij van Blake-invoed. In een lied als Gates of Eden is die onmiskenbaar. Alleen al de titel lijkt een knipoog naar de zujuist bezochte Garden of Love van Blake.

Hoe revolutionair zijn visie ook was, Paul Foot wijst er terecht op dat Blake vrijwel geen openlijk politieke oppositie tegen de gevestigde orde voerde. Dat onderscheidt hem in ongunstige zin van die andere revolutionaire romanticus uit de tijd van Blake: Percy Blythe Shelley.

Blake's houding was er een van veroordeling, afwijzing, terugtrekking ook uit de door hem verfoeide wereld van oprukkend industrieel kapitalisme - niet van georganiseerde bestrijding. Dat lag ook in de lijn van de dissidente geloofdsbeleving die Blake kenmerkte. We treffen in hem eerder een vroege hippie dan een revolutionair activist.

Maar een te streng oordeel hierover is misplaatst: het werkterrein van hem was niet de barricade maar de poezie, zijn wapen niet het geweer maar de macht van het beeldende woord. Maar ook het soort visionaire revolte waarin Blake uitblonk hebben we als inspiratiebron zo buitengewooon hard nodig.

(voltooid 13 augustus 's middags; ik zeg het maar eventjes, omdat een half etmaal eerder al een deel hiervan online stond)

Over Wilders-als-fascist (2): wat Rick Gallagher van weerlegging bakt

"Als de Ravotr ondergetekende probeert te overtuigen van het fascistoïde krakter van de PVV dan bakt hij er tot nu toe weinig van." Zo concludeert Rick Gallagher na een uitvoerige reactie geplaatst bij deel 5 van mijn serie over Wilders, "Hoe je een fascist herkent".

Hij draagt voor dit strenge oordeel een hele reeks argumenten geen. Geen van alle maken op mij een zeer overtuigende indruk. Deels omdat ze ingaan op dingen die ik helemaal niet beweer. Deels omdat ze niet ingaan op wat ik wel beweer. Dat, en nog wat dingen meer, hoop ik in het onderstaande, te laten zien - overigens in een verwante polemisch-kritische maar persoonlijk-respectvolle geest als waartin Rick zijn reactie blijkens de afsluiting van zijn eerste commentaar bedoelt. Mijn stuk is lang, ik weet het. Maar ik vond het niet goed om de zaak op te splitsen, mede omdat ik verder wil en deze reactie niet te lang moest blijven wachten, naar mijn idee.

Over de gehanteerde methode

Ricks eerste bezwaar is dat ik niet begin met een uiteenzetting van wat fascisme eigenlijk is, maar dat ik slechts 'elementen' aandraag die Wilders' politiek op fascisme doen lijken. "Het grootste bezwaar evenwel is dat deze fragmentarische behandeling betrekking heeft op het niveau van de ideologie." Rick vervolgt dan met een uiteenzetting over de marxistische methode zoals die volgens hem gebruikt zou moeten worden om het fascisme van Wilders te analyseren. Eerst een analyse van de maatschappijvorm, met daarin de productiewijze centraal. Dan de strijd tussen klassen en dergelijke, en de conflicten binnen die klassen. Vervolgens, als derde niveau de politieke, ideologische en historische aspecten. Rick zegt het niet met zoveel woorden, maar hij verwijt mij klaarblijkelijk dat ik mijn verhaal begin bij de ideologische bovenbouw in plaats van bij de doorslaggevende materiële basis.

Rick haalt echter een paar dingen door elkaar. De vraag wat wezenlijk is, en wat slechts symptomatisch, in een verschijnsel als Wilders is niet hetzelfde als de vraag waar je een uiteenzetting daarover dient te beginnen. Marx begint Het Kapitaal ook niet met het schetsen van de structuur van de maatschappij, om vervolgens over klassenstrijd te schrijven en af te sluiten met ideologische,. historische en politieke aspecten. Integendeel. Hij begint zijn uiteenzetting met een diepgravende verhandeling over de waar , om daarin de aspecten ruilwaarde en gebruikswaarde te onderscheiden, de circulatie van waren te behandelen, de rol van geld - en geleidelijk ontvouwt hij vanuit deze nogal abstracte categorieën steeds concreter hoe de kapitalistische maatschappij functioneert, hoe ze is ontstaan, wat de dynamiek is - en waarheen ze beweegt.

Marx houdt zich dus geenszins aan het schema van Rick: waar hij mee begint komt pas in de loop van de analyse op steeds verschillende manieren naar voren, de verschillende aspecten waaraan Rick keurig een volgorde toekent, zijn bij Marx vervlochten inéén. Waar Rick een sonate of symfonie van Beethoven wil horen, met een eerste deel van thema's en variaties, een tweede en vervolgens een slotdeel, daar geeft Marx eerder een fuga van Bach met eindeloos complex doorheengeweven meerstemmigheid, tot een meesterlijk geheel verweven.

Reden waarom ik dat zeg is niet dat ik hier iets vergelijkbaars doe als Marx, integendeel. Ik kom ermee om te laten zien dat er verschillende manieren zijn van uiteenzetting, en om aan te geven dat hoe iets wordt uiteengezet sterk kan verschillen van de analyse die aan de uiteenzetting vooraf ging. Immers, Marx is zijn onderzoek dat tot Het Kapitaal leidde, niet begonnen met de abstracte studie naar het wezen van de waar. Integendeel, hij heeft eindeloos statistieken zitten verzamelen, boeken gelezen over geschiedenis, politiek, economische theorie. Als Het Kapitaal de lijn had gevolgd waarop Marx tot zijn conclusies was gekomen, dan was het een heel ander boek geworden. Hij is juist via onderzoek tot de kern gekomen, van het concrete naar het abstracte; maar heeft bij zijn uiteenzetting dat eindpunt tot vertrekpunt van zijn betoog gemaakt, en gaat dan van het abstracte naar het concrete. Hoe Marx dingen ontdekte is iets anders dan hoe hij zijn ontdekkingen bracht.

Welnu, ik hou een heel ander soort verhaal hier. De stukken in de serie houden zijn geen afgeronde analyse in, maar zijn eerder verslagen van de verkenningstochten rond het verschijnsel-Wilders. Mensen mogen meelezen met het hardop-denkwerk rond Wilders waar ik mee bezig ben. Aan de hand daarvan maak in aspecten van de ideologie, werkwijze en doelstelling van het verschijnsel-Wilders een beetje inzichtelijk, en licht ik toe waarom het hier een fascistische dreiging betreft. Ik begin dus niet alleen mijn verkenning, maar ook mijn uiteenzetting, met de verschijningsvormen, om stap voor stap tot (in de buurt van) de kern te raken. Niet alleen mijn onderzoek, maar vooralsnog ook mijn uiteenzetting, gaat hier van het concrete naar het (enigszins) abstracte.

Dat ik met de ideologie van Wilders begin is dan ook helemaal niet per se omdat ik dat de kern van de fascistenzaak vind. De reden is een andere. Ik probeer iets duidelijk te maken aan de hand van die aspecten van Wilders die eenvoudwig waarneembaar zijn, die voor iedereen, marxist of niet, te volgen zijn. Dan kom je al gauw bij zijn provocerende uitspraken, beleidsvoornemens, politieke programma terecht - bij zijn ideologie dus. De verkenning van die aspecten laat - dat probeer ik aannemelijk te maken - opvallende overeenkomsten zien met het gedachtengoed van fascistische personen en organisaties.

Maar ik maak heel erg duidelijk dat ik dit als zodanig nog niet als doorslaggevend bewijs zie. Lees mijn afsluiting van deel vijf nog maar eens. Nadat ik zijn pleidooi voor openlijke ongelijkheid heb bekeken, zeg ik "in combinatie met racisme en nationalisme is de fascistische inslag van Wilders' politiek langzamerhand toch onmiskenbaar. Maar aanwijzingen in fascistische richting, hoe onmiskenbaar ook, zijn nog geen sluitende bewijsvorming om Wilders tot fascist te bestempelen..." Ook voor mij is ideologie niet beslissend. Laat ik daar meteen aan toevoegen dat deze passage ook een weerlegging inhoudt van het volgens Rick zo fragmentarische karakter van mijn argumentatie. De elementen die ik aandraag zijn "in combinatie" een aanweizing voor een "fascistische inslag" - dus niet los van elkaar. Het gaat bepaald om meer dan - zoals Rick het noemt - "een waslijst van ideologische overeenkomsten".

Ideologie niet zo ondergeschikt

Wel denk ik dat bij het typeren van een persoon als zijnde een fascist, ideologie wel veel belangrijker is dan zowel Pepijn als Rick doen voorkomen. Fascisme is een beweging met een bepaald doel, een stroming die bepaalde opvattingen in de praktijk wil brengen op een bepaalde manier. Afzonderlijke fascisten worden wel degelijk in hoge mate gekenmerkt door een stelsel van samenhangende opvattingen, door wereldbeeld, door een ideologie. Een beweging is het inderdaad pas als de ideologie geworteld is in een specifieke praktijk, met een specifieke rol in de strijd tussen de klassen in de kapitalistische maatschappij.

Dat "het analyseren van brokstukken van de Wildersiaanse ideologie" iets anders is dan "een analyse van de reële, empirisch bestaande, objectief bestaande structuur en dynamiek van de Nederlandse klassenmaatschappij" is, was mij bekend voordat ik deze zinsnede van Rick onder ogen kreeg. Maar het analyseren van de Wildersiaanse ideologie - het gaat om meer dan brokstukken, het gaat om een samenhang erin - werpt wel licht op aspecten van dingen die in deze maatschappij gaande zijn. Ideologie heeft óók realiteitsgehalte.

De afzonderlijke fascist herken je immers wel degelijk in belangrijke mate aan zijn ideologie, en aan de wijze waarop aan die ideologie geprobeerd wordt praktisch gevolg te geven. Een analyse van een persoon als Wilders die met de ideologische aspecten begint? Ik zie niet wat daar mis aan is. Zolang het maar niet daarbij blijft steken. Maar als Rick denkt dat ik niet verder kom dan ideologie dan maakt hij dezelfde fout als Pepijn: voorbarige verwijten over een nalatigheid die je eventueel pas kunt vaststellen als de serie klaar is. Niet eerder.

Fascisme destijds

Rick legt, in nogal complexe bewoordingen, maar op zich goeddeels correct - uit, waarin volgens de marxistische traditie waarop hij zich beroept het fascisme bestaat. Het gaat om een politiek project waarin een deel van de kapitalistenklasse een diepe crisis oplost door 1. de arbeiderklasse te verpletteren, en 2. de burgerlijk-democratische verhoudingen bruut opzij te schuiven. Om dit te bereiken wordt een massabeweging gevormd van delen van de middenklasse, plus lompenproletariërs en gedemoraliseerde delen van de arbeidersklasse. "Het fascisme zocht de oplossing van de maatschappelijke crisis in de instelling van een dictatoriaal regime dat de atomisering van de arbeidersklasse effectueerde."

Ik ben het daar allemaal best wel mee eens, op één punt na. Als hij zegt "met nationalisme als principieel ideologisch cement smeedde het fascistische grootkapitaal destijd een sociale beweging wiens zwaartepunt destijds lag..." dan verwart hij de klasse ten gunste waarvan het fascisme opereert - de klasse van grote ondernemers - met degenen die daadwerkelijk een fascistische beweging smeedden.

Het was niet het "grootkapitaal" dat de nazi-partij vormde, en met racisme een SA tot hysterische dieptepunten van gewelddadigheid dreef. Het waren elementen uit de middenklasse - een korporaal/ schilder, een slagerszoon - plus enkelingen uit de grootgrondbezittende klasse (het aantal SS-ers met een aristocratische achtergrond was trouwens opvallend), die een fascistische beweging vormden, en als wezenlijk deel daarvan ook een paramilitaire organisatie. De steun van uit de grote ondernemers was aanvankelijk marginaal.

Pas toen Hitler een geloofwaardige kandidaat voor de macht was geworden omdat zijn beweging een enorme kracht had ontplooid tussen 1929 en 1932, toen begonnen grotere aantallen grote ondernemers contact met de nazi's te zoeken en op grotere schaal geld in de partijkas te storten. Niet het "grootkapitaal" - dat de nazi's met grote afkeer bezag en hen slechts steunde uit angst voor de arbeidersbeweging, vooral voor hen nog veel engere communisten - maar een naar rechts geradicaliseerd delen van de middenklasse "smeedde (...) een sociale beweging aaneen" die het vuile werk ten gunste van dat "grootkapitaal" mocht opknappen.

Over democratie

Maar ik wijd uit. We gaan terug naar Wilders-als-wel-of-geen-fascist. Nadat Rick zijn samenvatting van een marxistische theorie rond het fascisme heeft gegeven, beginnen de schermutselingen tussen hem en mij pas goed. En dan gaat het al vrij snel mis.

Na al deze uiteenzettingen vertelt Rick dat hij bezwaar maakt "tegen de mening van Ravotr dat de poging van Wilders om Moslims tot tweederangsburgers te degraderen, van deze racist ook een fascist maakt." Probleem: ik ben die mening helemaal niet toegedaan, en dat is uit de al eerder geciteerde slotzinnen van deel vijf al glashelder op te maken. Slechts in combinatie met al genoemde andere aspecten wijst het streven om Moslims achter te stellen op een fascistische inslag bij Wilders, en zelfs dan is het - hoe vaak moet ik dat herhalen voor het gelezen wordt? - niet doorslaggevend als bewijs. Dus het bezwaar dat Rick maakt is vooral een product van zeer slordig lezen, en wellicht het raden naar bedoelingen die echter nergens uit blijken. Voor iemand die beweert het marxisme als 'wetenschappelijke methode' te hanteren is dit slordige lezen toch wel tamelijk onder de maat.

Maar Rick vervolgt dan met een interessante uiteenzetting van theoretisch belang: hij legt uit dat uitsluiting van bepaalde bevolkingsgroepen niet betekent dat de burgerlijke democratie niet meer bestaat, niet wijst op het bestaan van een regelrechte dictatuur. Hij noemt voorbeelden: de staat Israël, landen als Nederland voordat bijvoorbeeld vrouwen kiesrecht hadden. Hij stelt zelfs: "Ik durf zelfs te beweren dat de maatschappelijke uitsluiting van etnische minderheden compleet compatibel is met het bestaan van de burgerlijke (!!!) democratie."

In essentie heeft hij gelijk: ook de VS in de tijd van de slavernij was geen dictatuur, net zo min als de staat Israël dat nu is. Maar "compleet compatibel" gaat wel veel te ver. Het suggereert dat er tussen het inperken van burgerrechten en het democratische deel van "burgerlijke democratie" geen echte spanning bestaat.

Ik zou toch denken dat de VS in de tijd van de slavernij, minder een (zelfs burgerlijke) democratie was dan sindsdien? En dat de invoering van algemeen kiesrecht voor mannen èn vrouwen een uitbreiding van die democratie betekende? En dat dus het ongedaan maken van zulke emancipatoire maatregelen afbreuk doen aan die (nog steeds burgerlijke, dus door het kapitalisme ingeperkte) democratie? Ja, het maakt uit als bijvoorbeeld in Israël een generaal de macht grijpt en heet beetje democratie door dictatuur vervangt. Maar het maakt toch wel degelijk ook uit of binnen de burgerlijke democratie de democratische rechten van hele bevolkingsgroepen worden ingeperkt of erger?

Daar komt nog iets bij, iets dat relevant is voor de Wilders-discussie. Ja, de VS was ook voor de afschaffing van de slavernij een soort van burgerlijke democratie. Maar die stond onder spanning, juist vanwege het voortbestaan van die slavernij. De slavenhoudende grondbezitters vormden een deel van de heersende klasse wiens positie en ambities steeds meer op gespannen voet met de democratie kwamen te staan.

Toen via democratische verkiezingen in 1860 Lincoln, de man van de Noordelijke kapitalistenklasse tot president werd gekozen, scheidden de staten waarin de slavenhouders de baas waren zich af. Om zelfs maar de burgerlijke democratie te redden was een burgeroorlog nodig, door marxisten wel de tweede Amerikaanse burgerlijke revolutie genoemd. Zo "compleet compatibel" met burgerlijke democratie is de uitsluiting van etnische minderheden nu ook weer niet.

En degenen die de erfenis van de slavenhoudersstaten hooghouden, mèt het bijbehorende racisme, degenen die met de vlag van de zuidelijke Confederatie zwaaien, of ze nu in de rechterflank van de Republikeinse partij opereren en rechtstreeks bij de Ku Klux Klan - het zijn nauwelijks serieuze burgerlijke democraten. Voor sommigen van hen lijkt de typering "fascist" toch niet misplaatst...

Dat brengt ons terug bij Wilders. Ik schrijf, naar aanleiding van Wilders' idee om het gelijkheidsbeginsel van artikel 1. van de Grondwet te schrappen: "ongelijkheid als principe, en niet als uitkomst - dit is een wezenlijke breuk met zelfs de beperkte burgerlijke vorm van democratie die Nederland kent." Dat is, zo zie ik nu, een problematische formulering. "Inbreuk" in plaats van "breuk" was al beter geweest.

Het probleem zit erin dat je de zin op twee manieren kunt uitleggen. Je kunt erin lezen dat, als dit ongelijkheidsprincipe wordt doorgevoerd, Nederland dan geen burgerlijke democratie meer zou zijn. Dat zou onzin zijn, om redenen die Rick uitlegt: ook met achterstelling van etnische groepen is een maatschappij nog burgerlijk-democratisch te noemen als er een gekozen parlement functioneert, met het bijbehorende staatsbestel. Wel zou het die burgerlijke democratie minder democratisch maken. Een totale breuk is het niet, een serieuze inbreuk echter wel.

Maar mij ging het om iets anders, namelijk om wat dit voorstel zegt over degene die het voorstel doet, over Wilders dus. Het slopen van het gelijkheidsbeginsel is nog geen totaal einde aan de burgerlijke democratie in Nederland. Maar dat Wilders het gelijkheidsbeginsel openijk en principieel wil slopen, laat wel zien dat hij op een wezenlijk punt breekt met die democratie. Het tekent hem, als openlijke antidemocraat. Dat stel ik vast, net zoals ik zijn racisme en zijn paranoïde nationalisme vaststel. Een racistische nationalistische antidemocraat - daar ben ik tot nu toe aanbeland. Verwantschap met fascistische ambitie en opvattingen meen ik daarmee wel degelijk te hebben aangetoond.

Kansloze fascisten zijn ook fascisten

Rick ziet dat ik met het wijzen op de autoritaire dynamiek die voor uitvoering van Wilders' neoliberale program volgens mij vereist is "eindelijk in de buurt van het 'wezen' van fascisme" ben gekomen. Maar het is hem allemaal nog niet goed genoeg. Met zwaarwichtige verwijzingen naar het marxisme als "'realistische 'theorie" die de "ontwikkelingen van een bestaande maatschappij analyseert in plaats van hier een normatief gefundeerde fantasie tegenover stelt" klaagt hij dat ik er niet in slaag om te laten zien waar toch die "klassenbeweging" is die vandaag de dag naar fascisme neigt. De militante middenklasse, de kapitaalsgroepen die deze middenklasse opstoken om de arbeidersbeweging te verpletteren - ik laat ze niet zien, en dat is , marxistisch gezien, klaarblijkelijk een doodzonde.

Ik herhaal het nog maar eens: de serie is nog niet af! Op delen hiervan ga ik nog in. Maar mijn doel tot nu toe is veel bescheidener dan het via kunstgrepen opleuken van Wilders als aanvoerder van een - inderdaad niet-bestaande - gigagrote fascistenbeweging. Ik ben slechts bezig met de politicus Wilders als fascist neer te zetten. En dat is - nogmaals - niet uitsluitend, maar wel in hoge mate, een kwestie van het ontleden van de ideologie, en het relateren daarvan aan een in de kapitalistische maatschappij gewortelde politieke ambitie. Dáár ben ik mee bezig.

Klagen dat ik niet tegelijk nog met iets heel anders bezig ben is doodgewoon ook nog eens off-topic, hoe vaak het woord klasse, klassenfractie, grootkapitaal, maatschappijformatie en crisis ook worden herhaald, en in wat voor gewichtige combinatie ook. Het is een beetje alsof een schrijver van limericks wordt verweten dat zijn creaties niet voldoen aan de eisen die men aan een sonnet mag stellen. Het is alsof een countryzanger te horen krijgt dat hij slechte aria's in een opera aan het zingen is.

En al klagend sluipen de denkfouten binnen. Ik citeer: "Dat de preconditie voor de realisering van Wilders' programma bestaat uit de vestiging van een dictatuur (wat ik overigens betwijfel), creëert nog niet de klassenbeweging die een dergelijke herstructurering kan verwezenlijken." Dat Wilders op dictatuur af zou moeten koersen als hij zijn doelen werkelijk wil bereiken, wil niet zeggen dat hij daar ook de machtsmiddelen voor heeft. Dat is wat hier na enige ontcijfering kennelijk staat. Maar dat is de kwestie nog helemaal niet. Ik ben Wilders aan het typeren. De inschatting of zijn project kans op succes heeft is een eventuele volgende stap in de analyse. Niet alles tegelijk!

Rick zegt ook nog: "Als, zoals de Ravotr meent, het programma van Wilders de instelling van een dictatuur vereist, dat ins het enige mogelijke resultaat van de huidige stand van zaken dat er van een integrale uitwerking van het programma van Wilders geen sprake kan zijn." Dat is zeer wel mogelijk, maar dan nog: de "huidige stand van zaken" kan veranderen. Als het al zo is dat, zoals Rick betoogt, "de huidige crisis van het kapitalisme(...) vele malen minder" is dan in de jaren dertig toen de nazi's opkwamen, dan moet daar meteen bij dat zoiets kan veranderen. Het kapitalisme is, om maar eens in een taal te spreken die Rick zo graag hanteert, is een dynamisch en contradictoir systeem waarin de opeenhoping van tegenstellingen tot uitbarsting komt in steeds weerkerende crisisverschijnselen met potentieel catastrofale gevolgen. Anders gezegd: wat zo is hoeft niet zo te blijven.

Maar er is nog iets. Misschien is het project van Wilders vooralsnog kansloos. Laten we het hopen en tot zijn kansloosheid bijdragen! Maar dat zegt niets over de vraag of hij wel of geen fascistisch politicus is. Je hebt ook mislukte fascisten, gesjeesde fascisten, kansloze fascisten. De tegenwerping van Rick raakt, zoals te vaak in dit stuk, niet aan wat ik betoog, maar aan wat hij denkt dat ik betoog, of wat hij vindt dat ik, als serieus marxist, zou moeten proberen te betogen en bewijzen.

Over marxistische categoriën

Soms krijgt Rick's streven om mij te kapittelen voor de vermeende afwezigheid van marxistische analyse trouwens wat koddige, maar ook verontrustende, trekjes. Als hij tracht te weerleggen dat Wilders bezig is méér te doen dan langs electorale weg steun bouwen, dan schrijft hij: "Als Wilders "boze mensen"(lekker marxistische categorie trouwens) wil gebruiken als 'stormram'..."

"Lekker marxistische categorie"!? Vanwaar die vraag, beste Rick? Is de implicatie hier dat "boze mensen" voor marxisten een ontoelaatbare zinsnede (pardon, 'frase' zegt de officiële marxist geloof ik liever) is, en dat ik "wildgeworden kleinburgers" had moeten neerpennen, of "losgeslagen lompenproletarische elementen"? Moeten we, juist als marxisten, ook niet zoeken naar woorden die ook door niet-marxisten een klein beetje te volgen zijn? Moet marxistisch woordgebruik dienen ter verheldering - of alleen als vertoon van orthodoxie?

Ik stel er juist op mijn weblog een eer in om, als marxist, de werkelijkheid te beschrijven en te anaalyseren zonder keer op keer het, te vaak als elitair jargon werkende, typerende marxistisch woordgebruik te hanteren. Soms moet je precies zijn en het over "arbeidersklasse" hebben. Soms is echter "brede lagen van de bevolking" net zo functioneel. Soms moet je precies zeggen tot welke klasse, klassefractie of laag "boze mensen" behoren, Maar soms is het voldoende om aan te geven dat het hier om, tsja, boze mensen gaat.

Het voordeel van "boze mensen" en "brede lagen van de bevolking" boven veel van de soort woorden waaraan Rick te vaak de voorkeur geeft, - klassenfracties, proletariaat, grootkapitaal, klassebeweging, de hele rimram - is dat de eerste woorden iets makkelijker door niet-marxisten worden begrepen. En dat is, dunkt mij, toch ook het doel van uiteenzettingen van marxisten. We moeten leren om onze marxistische theorie niet alleen zo goed mogelijk te hanteren, maar ook op een toegankelijke manier te communiceren. En dat in die communicatie het marxistische woordgebruik, de 'marxistische categorieën' niet erg prominent naar voren geschoven worden, lijkt mij eerder een voordeel dan een nadeel.

Vergelijking gaat mis

Nogmaals terug naar Wilders. Rick erkent tegen het einde van zijn reactie: "de PVV draagt zeker de potentie in zich om onder de 'juiste' omstandigheden uit te groeien tot fascisme." Maar hij zegt dan: "Maar om te beweren dat zij daarom nu al fascistisch is is van dezelfde teleologie als de bewering dat de bolsjewistische partij 'eigenlijk' de embryonale vorm van de stalinistische dictatuur was, of de bewering dat de SDAP 'eigenlijk' een voorbode was van de neoliberale PvdA."

Dat klinkt alweer zeer gewichtig, mede door dat nodeloos moeilijke woord "teleologie". De strekking is kennelijk dat ik de PVV analyseer aan de hand van waar ik denk dat het naar toe gaat, en niet aan de hand van wat ze nu waarneembaar aan het doen is. De vergelijkingen met bolsjewieken en SDAP moeten het kwalijke karakter van die methode illustreren. Maar Rick slaat de plank hier driedubbel mis.

In de eerste, maar niet de belangrijkste, plaats, heb ik het in mijn stukken vrij weinig over de PVV gehad. Ik kwalificeer Wilders als fascist. Over zijn PVV ben ik tot nu toe veel terughoudender, Rick heeft de alinea ervoor nog geciteerd hoe ik in dit verband spreek van "fascisme in nogal embryonale ... toestand". Mijn belangrijkste onderwerp is tot nu toe echter Wilders zelf.

In de tweede plaats illustreer ik zijn fascistische politiek met de opvattingen die hij nu heeft, de activiteiten die hij nu onderneemt, en de dynamiek die dat heeft. Ik leid zijn fascisme niet met terugwerkende kracht af uit de uitkomst van zijn activiteiten, zoals het woord "teleologie" en de vergelijkingen die Rick maakt, suggereren. Wel wijs ik op een dynamiek, en logica die besloten ligt in wat Wilders beoogt en hoe hij opereert. Dat is echter niet hetzelfde.

In de derde plaats - zelfs al zou ik wel 'teleologisch' bezig zijn in de door Rick bedoelde zin, dan nog gaan zijn vergelijkingen lelijk de mist in. Zowel de bolsjewistische partij als de SDAP zijn opgezet als voertuigen tot emancipatie van de arbeidersklasse. De stalinistische dictatuur en de neoliberale PVDA zijn van die emancipatie, ieder op zeer verschillende manier, een dodelijke vijand. van bolsjevisme naar stalinisme, van SDAP naar PvdA - het is een proces een verregaande verloedering, ontaarding, ontkenning van waar het oorspronkelijk om ging.

Bij de PVV is dat toch heel duidelijk anders. Zelfs als ik zou erkennen dat Rick en Pepijn gelijk hebben en dat het de PVVniet om fascisme gaat, dan nog ligt fascisme wel degelijk in het verlengde van wat Wilders beoogt. Het is er een extremer versie van, op een bepaalde manier nagestreefd. Fascisme is - ook Rick en Pepijn erkennen dat indirect - wel degelijk verwant aan aar Wilders mee bezig is. Van Wilders naar fascisme gaan betekent: drastisch de ingeslagen weg vervolgen. Van Lenin naar Stalin, of van Troelstra naar Bos betekent: drastisch de ingeslagen weg verlaten en een tegengestelde richting ingaan. Dat is toch wel heel iets anders.

Ter afsluiting

Ricks reactie kreeg een korte repliek van NKOS. Die betoogde dat er bij Wilders wel degelijk van een een fascistisch gedachtengoed en poging om een bijbehorende beweging op te bouwen is. Op diens reactie volgt een tweede reactie van Rick waarin hij nog een paar aanvullende punten maakt die aandacht vragen.

Zo zegt hij: "Ik maak bezwaar tegen redeneringen met de volgende logische structuur: 1. Wilders is gevaarlijk rechts en 2. Fascisme is gevaarlijk rechts dus 3. Wilders = fascist." Ik deel dat bezwaar. Ik wil er even op wijzen dat noch NKOS, noch ondergetekende, die fout maakt, en dat Rick het tegendeel niet eens probeert aan te tonen.

Dan zegt Rick: "het staat je natuurlijk vrij om Wilders een fascist nte vinden omdat hij een bepaald gedachtengoed heeft (...) Maar voor marxisten als Peter en mij zou dat niet het criterium moeten zijn." Daar blijf ik het mee oneens. Een fascistisch individu kun je wel degelijk herkennen aan de opvattingen van dat individu, aan diens ideologie. Dat maakt een partij waarin dat individu werkt nog niet tot fascistisch, evenmin als deelname van zo'n individue aan een regering een land fascistisch maakt. Maar ik noem bijvoorbeeld de nep-historicus David Irving een nazi - of hij nu in nazi-kringen verkeert of niet. Zijn openlijk uitgedragen opvattingen maken hem tot nazi.

Op vergelijkbare manier tracht ik te laten zien dat Wilders een fascist is. Op dit niveau is ideologie heel wat minder bijkomstig in de analyse dan Rick beweert, en ik zie niet wat daar onmarxistisch aan zou wezen. Analyse van ideologie is, juist ook in dit vraagstuk, wezenlijk. Dat die analyse gerelateerd dient te zijn aan de functie die fascistische politiek inneemt in de klassenstrijd is helemaal waar. Daar ben ik dan ook mee bezig, ook al is mijn woordkeus een andere dan Rick wellicht zou wensen.

Een slotopmerking. Rick wil mij trachten te overtuigen door een beroep te doen op ons gezamenlijke marxisme. Dat is op zichzelf uitstekend, al vind ik zijn pogingen tot nu toe niet geslaagd. Maar wel wil ik er op wijzen dat dit weblog geen marxistisch theoretisch magazine voor marxisten-onder-elkaar beoogt te zijn. Ik probeer mijn stukken welbewust te schrijven op een manier die voor niet-marxisten te volgen is. En als het zo is dat de meeste bezoekers van mijn weblog marxisten zijn, zoals Rick vermoedt, dan vindt ik dat eerder een zwakte dan een kracht.

De taak van marxisten is toch immers niet voornamelijk te bewijzen aan elkaar wie de beste marxistische analyse maakt. De taak van marxisten is om een analyse te maken die klopt - en om dat zo te doen dat niet-marxisten er de zin en het nut van beginnen in te zien. Ook dàt is realisme: ingaan op de dingen zoals ze zijn, desnoods voorbij de categorieën waarin juist ook marxisten de dingen te vaak te snel proberen te vangen.