Top van Onderop: bescheiden succes

De Top van Onderop in Amsterdam - onder deze naam vond plaats wat vorig jaar en in 2004 het Nederlands Sociaal Forum heette - was de moeite waard. Tegen de duizend bezoekers, intensieve en soms prikkelende debatten in diverse bijeenkomsten, en ook nog een korte mooie demonstratie naar het Amerikaanse consulaat en terug, en dit alles onder de leus: "een andere wereld is mogelijk - mensen en milieu boven winst".

De Top presenteerde zich als tegenwicht tegen de Top van Heel Hoog Bovenaf, oftewel de leiders van acht machtige landen die onder het etiket 'G8' over ruim twee weken bijeenkomen. Hun top vindt plaats achter een hek dat 12,5 miljoen euro gaat kosten, met een veiligheidsoperatie waar duizenden agenten aan meedoen en die in totaal 100 miljoen euro kost, volgens berichtgeving in Het Parool.

Onze top kostte vijf euro toegangsgeld en vond in het licht van de volle openbaarheid plaatst. Zoals we op demonstraties van andersglobalisten en tegenstanders van oorlog en racisme keer op keer riepen, ook nu weer op weg naar het Museumplein: "THIS is what democracy looks like!" Mensen die, in alle vrijheid, beraadslagen over een betere maatschappij en zich daar in grote veelkleurigheid voor uiten - dat is democratie. Niet het zwaarbewaakte achterkamercircus van superbazen die de wereldregie in handen nemen zonder daar ooit door iemand toe aangesteld te zijn.

Een overzicht van het hele programma van de Top was in de vorm van een krant beschikbaar; die is ook online te lezen. De bijeenkomsten waar ik zelf aan deelnam, waren inhoudelijk de moeite waard. Allereerst een seminar over klimaatverandering. Daar spraken mensen van diverse NGO's waaronder Oxfam. Maar ook Jonathan Neale, socialist en activist tegen klimaatsverandering, voerde inspirerend als zo vaak, het woord. Hij liet in kort bestek zien dat 1. de techniek om klimaatverandering te stoppen er is: windenergie, zonne-energie, energiebesparing; maar dat 2. de toepassing ervan op grote schaal een grote inbreuk in de markteconomie zou betekenen: regeringen zouden gewoon bindende eisen aan de bedrijven moeten opleggen.

Wereldleiders en bedrijfsbazen willen wel de wereld redden - ze bezitten de wereld immers, zoals Neale fijntjes aanstipte. Maar als ze hun wereld moeten redden door de markteconomie daartoe opzij te schuiven, dan zouden mensen wel eens kunnen zeggen: als dat kan voor het klimaat, waarom dan niet om onze zorg, ons onderwijs, onze pensioenen te redden? Daarmee zou de hele neoliberale oppermacht op de tocht komen te staan. En dat willen de eigenaars/ bestuurders van de wereld niet. Precies daarom is een sterke wereldwijde beweging nodig die de regeerders dwingt de noodzakelijke maatregelen te nemen - of die deze regeerders anders vervangt.

De aansluitende discussie ging daarop door, maar ging bovendien over een slechte oplossing die door sommige regeringen en bedrijven, maar ook door een aantal NGO's, wordt gestimuleerd: energie uit biomassa. Probleem daarmee is dat daarvoor grond onttrokken wordt die anders voor het verbouwen van voedingsgewassen gebruikt kan worden. In plaats van voedingsmiddelen produceren agrarische bedrijven dan gewassen voor biomassa, voor brandstofproductie. Dat drijft voedselprijzen op, met juist voor armen nare gevolgen. Om dit soort redenen vlogen in Mexico de tortillaprijzen ophoog, zoals ik eerder op dit weblog schreef.

Niet in meegaan dus, in dat biobrandstof-verhaal, zo bepleitten sommigen uit de zaal, waaronder ook ik. Maar minstens één van de leden van het forum dacht daar anders over. Precies dit type meningsverschillen laat zien dat zich binnen de ontluikende beweging tegen klimaatsverandering er discussie is tussen gematigde en meer radicale deelnemers.

De tweede bijeenkomst ging over Iran. Daar gaf Behnam Taebi een uitvoerig en helder overzicht over de geschiedenis van Iran, het conflict dat de VS met Iran aanjaagt, de stand van zaken rond het kernprogramma van Iran, de wijze waarop oorlogsdreiging de hardliners aan de top in de kaart speelt in het onderdrukken van allerlei vormen van protest en verzet. Die vormen lopen uiteen van studentenbetogingen tot een lange campagne van docenten om uitbetaling van hun lonen af te dwingen. De spreker liet daar dramatische foto's van zien.

Over het geheel; genomen was het een goed en noodzakelijk verhaal. Wel denk ik dat het betoog de nadruk iets teveel legde op het kernprogramma. Iran heeft geen kernwapens, en krijgt die voorlopig ook niet, dacht de spreker. Maar door een pleidooi voor inspecties door het Internationaal Atoomagentschap IAEA in te bouwen in zijn betoog, liet hij ruimte voor het idee dat het voorkomen van een Amerikaanse aanval toch ook af moest hangen van goed gedrag van de Iraanse machthebbers. Zelf bracht ik naar voren dat het zwaartepunt geheel en al moet liggen bij het afwijzen van Westerse druk en intimidatie tegen Iran. Of Iran zich aan de IAEA-regeltjes houdt of niet, de VS mag geen enkele ruimte krijgen om Iran aan te vallen. Ik ben er wel van overtuigd dat ook de spreker dat vindt; maar de verwijzing naar IAEA-inspecties als deel van een diplomatieke oplossing ter voorkoming van oorlog laat een achterdeurtje voor de VS om toch haar oorlogspolitiek te legitimeren.

De derde bijeenkomst waaraan ik deelnam ging over de komende protesten tegen de G8 in Rostock. Eerst kregen we een NOVA-reportage te zien over anti-G8-protest in Genua 2001, beeldmateriaal dat ik eerder gezien heb. Erg merkwaardig, beelden te zien van acties waaraan ik deelnam, met interviews met mensen die ik zelf ken, en met een kort beeld van uitgelaten mensen, dansend op straat nadat het gerucht ging dat de G8 zijn top had afgebroken. Tussen die op en neer springende mensen was ook ondergetekende heel even in beeld. De euforie duurde niet lang: het gerucht bleek niet op feiten te berusten...

Daarna drie sprekers, gevolgd door levendige discussie in de zaal. Daarin ging het onder meer over hoe deelname aan protesten als destijds in Genua en straks in Rostock bijdraagt aan het opbouw van protest en verzet hier. Demonstranten nemen hun verhaal mee terug en gaan daarmee thuis weer verder aan de slag. Aansluitend kregen we ook nog toelichting over wat er allemaal op het programma stond in Rostock aan acties. Gevolgd door een oproep: geef je op, en ga mee! Dat laatste had ik, zoals ik eerder al schreef, al gedaan. Maar de bijeenkomst, en de hele Top van Onderop, werkte als extra duw in de richting van die acties en joeg het enthousiasme aan, ook bij mij.

We hadden, zoals ik al aangaf, ook gedemonstreerd voor datgene waarover we het de hele dag op allerlei manieren hadden: een wereld waar mensen en milieu voorrang krijgen boven de winst van weinigen. Op het Museumplein, voor het Amerikaanse consulaat, sprak Cindy Sheehan, moeder van een in Irak omgekomen Amerikaanse militair. Zij werd bekend doordat ze in de zomer van 2005 voor het zomerverblijf van Bush ging kamperen om openheid te eisen van de president: 'waarom moest mijn zoon sterven?' Op de manifestatie gisteren zie ze onder meer: "wie geen militaire, maar alleen politieke steun verleent, is ook verantwoordelijk voor de misdaden die worden begaan"(aldus berichtgeving in de NRC). Ze sprak heel luid haar steun uit voor de eis dat de regering openheid zou geven over de Irak-oorlog. En ze leidde spreekkoren - wat moeizaam, aanvankelijk - met de leus: "de-escalate, investigate, bring the troops home". Woorden om over te struikelen, en het mag nog wat sterker dan "de-escalate"; maar de houding was duidelijk en het was mooi om haar hier zo te horen spreken.

Enkele opmerkingen over het evenement als geheel tot slot. De opkomst, rond de duizend mensen. Veel mensen waren daar best tevreden over. ik kan dat positieve gevoel maar zeer gedeeltelijk onderschrijven. Het vorige NSF, ongeveer een jaar geleden in Nijmegen, trok enkele duizenden bezoekers. Veel daarvan kwamen uit Nijmegen en omstreken zelf.

Dat er uit het veel grotere, en voor veel mensen veel meer centraal liggende, Amsterdam veel minder mensen kwamen, duidt niet echt op een snelgroeiende omvang van deelname aan debatten en campagnes zoals die op NSF en Top van Onderop gevoerd en gebouwd worden. Dat de Top van Onderop, in tegenstelling tot het NSF in 2004 en 2006, slechts één dag duurde en geen twee, lijkt me daarvoor geen afdoende verklaring.

Laten we de feiten onder ogen zien. Wat we soms de beweging tegen neoliberalisme, racisme en oorlog noemen, is een hoopgevend maar tevens fragiel iets, eerder een kwetsbare potentie die af en toe aan de dag treedt dan een continu aanwezige groeiende realiteit. Het draagvlak van geluiden zoals de Top van Onderop die verwoordt is groot, maar de netwerken die deze geluiden verspreiden zijn dat geenszins. Er valt werk te verzetten om dat te veranderen, en het deelnemen aan de G8-protesten kan daarin een factor zijn.

De mensen die er wel waren, waar kwamen die politiek gesproken vandaan? Ik had de indruk dat heel veel van hen kwamen uit een mengsel van ongebonden betrokkenheid en nieuwsgierigheid. Met ongebonden betrokkenheid doel ik op het feit dat veel mensen zich willen betrekken bij activiteiten, maar zonder zich gebonden te hebben aan bepaalde organisaties, en ook zonder dat erg van plan te zijn. Nieuwsgierigheid betreft vooral de vragen die opkomen, over hoe mensen de wereld willen veranderen, de doelen en de actiemiddelen.

Het ging, zo was mijn indruk, bepaald niet om een vast publiek van mensen die al jaren actie voeren - al waren zulke mensen er gelukkig ook bij. Maar juist de openheid, de aanwezigheid van mensen voor wie de strijd tegen neoliberalisme, racisme en oorlog allerlei vragen opwierp, en voor wie de antwoorden geen uitgemaakte zaak waren, is verfrissend en geeft hoop.

Maar - Peyman Jafari van de Internationale Socialisten wees in die richting tijdens de G8-workshop waar ik was - het uitkristalliseren van samenhangende antwoorden op zulke vragen - oftewel ideologisch onderbouwde bundeling van krachten - doet er wel toe. Dat maakt de rol van linkse groeperingen op een evenement als de Top van Onderop een boeiende vraag.

De grotere linkse partijen waren slechts zwakjes aanwezig. Ik zag her en der mensen van Rood, de jongerengorganisatie van de Socialistische Partij; Harry van Bommel, SP-kamerslid, nam deel, ook als spreker, net als enkele andere SP-parlementariërs, zo kondigde de partij ook op haar website aan. Maar heel prominent aanwezig was de SP - rond de vijftigduizend leden, 25 kamerzetels, de sterkste linkse partij - niet. Harry van Bommel had een oproep om naar de Top van Onderop te komen op zijn weblog gezet, net als Jan Marijnissen. als Jan Marijnissen een oproep voor de dag op hun weblog gezet. Maar beide oproepen verschenen pas op vrijdag 18 mei, twee dagen van tevoren... Wel had Harry van Bommel achteraf een aardig verslagje, met mooie foto's.

Dwars - GroenLinkse Jongerenorganisatie was er ook, met kraam en een handvol mensen. GroenLinks zelf zag ik niet, en evenmin de Jonge Socialisten van de PvdA (om het over die PvdA zelf maar niet te hebben). Dit maakte éénoog Internationale Socialisten (IS) koning in het land der blinden: we namen met enkele tientallen mensen deel aan debatten, en stonden er ook met De Socialist en met intekenformulieren voor deelname aan de G8-protesten.

Offensief, een kleine trotskistische groep die deel van de SP uitmaakt, was er met enkele mensen, ik zag een krantverkoper de Internationale Kommunistische Stroming, een minieme uiterst-linkse groepvoor de deur van het Barlaeus-gymnasium waar een groot deel van de Top van Onderop plaatsvond van. Mensen van het actienetwerk Dissent - met een meer anarchistische invalshoek - hielden voor de deur een workshop blokkeren, wat er wel amusant uitzag.

Maar de laatste twee groepen opereerden feitelijk als outsiders naast de Top van Onderop, en niet als deel van de radicalere vleugel daarbinnen zoals de IS dat probeerde. Van Dissent vond ik die opstelling jammer: hun inbreng, zij aan zij met de IS, zou juist het noodzakelijke radicalere geluid binnen een breder begin van beweging kunnen versterken.

Opvallend vond ik de relatief positieve media-aandacht. In het NOS-journaal van 22 uur zag ik Cindy Sheehan volop in beeld op het Museumplein, met de boven al aangehaalde uitspraak. De NRC had een verslag, op de ironische toon geschreven waarin de NRC uitblinkt, maar zeker niet zo negatief als dat nog maar een handvol jaren geleden gebeurd zou zijn. De NRC had ook nog een interview met Sheehan, en zette zelfs een rechtstreekse link naar het de website van het Nederlands Sociaal Forum, de bundeling die de Top van Onderop organiseerde, op de NRC-website. Zoiets zou rond de tijd van de Genua-protesten niet zijn gebeurd. het tekent de mate waarin media zich genoopt voelen te zien dat campagnes en bijeenkomsten tegen neoliberalisme en dergelijke niet enorm omvangrijk zijn, maar dat het geluid dat er klinkt heel breed weerklank vindt en interesse wekt.

Wel vond de NRC over de toespraak van Sheehan natuurlijk toch iets om over te zeuren: "Alleen wanneer ze oppert dat Bush, Blair, Balkenende c.s. 'mogen rotten in de hel' aarzelt menig toehoorder. Deze oprisping past niet helemaal bij het vredelievende karakter van de meeste betrokken organisaties." Welnu, ik heb geen merkbaar zwakker applaus gehoord bij deze felle uitspraak van Sheehan. Maar dat kan natuurlijk ook komen door daar ik juist bij zoiets er een persoonlijk applausje bovenop gooi...