De SP: op weg naar het midden

De Socialistische (?) Partij heeft haar verkiezingscongres achter de rug. Uit de berichtgeving vanuit de SP en uit de berichtgeving van vooral de NRC afgelopen vrijdag en zaterdag blijkt dat de partij is geworden wat ze al tijden trachtte te zijn: een mainstream sociaaldemocratische partij. Ze zal mijn stem op 22 november nog wel krijgen, als ze de komende weken tenminste niet nog forser naar het politieke midden oprukt. Maar dat wordt dan een stem tegen rechts en tegenover de rest van links dat al veel verdergaand bezweken is voor de bestuurlijke verleiding. Het is op geen enkele manier een blijk van vertrouwen in de SP als werkelijk links alternatief.

Laten we eens wat nader kijken naar het congres, waarover Anja Meulenbelt overigens een levendig verslag geschreven heeft , de moeite waard ook al deel ik haar opgewektheid geenszins. Het congres mocht eerst luisteren naar een op zichzelf mooie toespraak van Huub Oosterhuis, die een staaltje links christelijke bevlogenheid weggaf van grote morele en retorische kracht. Jan Marijnissen ramde er in zijn toespraak nog eens in waarom we toch vooral SP en niet PvdA moesten stemmen: "Wie Marijnissen stemt, krijgt Bos er gratis bij. Hij mag van mij premier worden, als ik dan het beleid mee kan bepalen(...) Op 22 november kun je met éém stem de SP groot maken, de PvdA links houden, de VVD naar huis sturen en Balkenende VI onmogelijk maken. Dat is nog 'ns strategisch stemmen."

Marijnissen maakt hier tenminste niet de fout om de PvdA met rechts op één hoop te gooien: de PvdA is voor hem nog altijd een linkse partij. Maar het politieke gevecht bij Marijnissen nog slechts een gevecht om stemmen en regeringssamenstelling, een electoraal gevecht. De uitkomst wordt hooguit een verschuiving in beleid, maar het idee van een omvorming van de maatschappij, het breken van de huidige ondernemersmacht is spoorlozer dan ooit. Tegelijk wordt de kracht van de SP van de daken geschreeuwd op een toon die grenst aan triomfantelijk. Ik hoop voor Jan maar dat hij op 23 november, als de SP amper 14 en geen 24 zetels behaalt na een campagne waarin ze zich staande moet houden naast een PvdA die ongetwijlfeld ook uit een links verkiezingsvaatje zal tappen, nog net zo opgewekt is.

Want waarom zouden mensen als ze mogen kiezen uit drie linkse partijen die slechts aanpassingen van beleid voorstaan, niet doodgewoon de neus dichtknijpen en de grootste van de drie kiezen? Hoe meer de SP haar radicalisme intoomt en haar scherpe kanten wegschaaft, hoe meer de keus tussen SP en bijvoorbeeld de PvdA beperkt blijft tot een kwantitatief verschil, een kwestie van iets meer of iets minder maar niet van iets anders.

De uitkomst van de besluitvorming over het verkiezingsprogramma laat de matiging van de SP helder zien. Het ontwerp omvatte bij linkse mensen omstreden elementen, zoals het skippen van het belastingtarief van 72 procent voor de hoge inkomens en van de eis om uit de NAVO te gaan. Beide punten zijn helaas door het congres geslikt.

Harry van Bommel mocht uitleg geven: "Hij benadrukte dat het verkiezingsprogramma gene beginselprogramma is", aldus het verslag op de SP-site. "Van Bommel benadrukte dat met name het veranderde standpunt ten aanzien van de NAVO niet verkeerd begrepen moet worden; het betekent niet dat we opeens 'voor de NAVO' zouden zijn. De SP is nog steeds tegen de NAVO als internationale legermacht in dienst van Amerika's imperialistische politiek. Maar hoe zouden we daar binnen vier jaar iets aan kunnen doen? Door uittreding uit de NAVO te eisen? Of door binnen Nederland een discussie op gang te brengen over de toekomstige functie van de NAVO binnen een nieuwe internationale veiligheidsstructuur?"

Van Bommel ziet dus meer in het tweede, en hij heeft van het congres zijn zin gekregen. Natuurlijk heeft hij gelijk dat een verkiezingsprogramma geen beginselverklaring is. Maar een verkiezingsprogramma is ook niet hetzelfde als de uitkomst van cioalitiebesprekingen met de PvdA, en daar heeft de huidige opstelling van de SP over de NAVO veel van weg. En een verkiezingsprogramma moet ook niet strijdig zijn aan die beginselen. Het standpunt om de NAVO intern om te vormen is wel degelijk een breuk met de eis om eruit te stappen.

Ook in De Socialist kreeg Van Bommel ruimte om het nieuwe SP-standpunt over de NAVO uit te leggen. daar zegt hij: "We blijven vóór de opheffing van de NAVO zals dat in ons beginselprogramma Heel de Mens staat, maar ook daarvoor geldt dat het niet binnen vier jaar te realiseren is." Nogmaals, dat kan waar zijn of niet - maar het is geen enkele reden om de eis dan te vervangen door een wezenlijk andere. hervorming van de NAVO is geen voorbode van afschaffing maar een alternatief daar voor.

En ik geloof ook noet dat het argument "afschaffen lukt niet binnen vier jaar"de echte reden is. Jan Marijnissen zelf suggereert in een interview dat de NRC met hem hield iets anders: "Wat de NVO betreft: wij willen een veilige wereldorde. Dat bereik je niet door je volledig buiten ieder debat te plaatsen en te roepen dat Nederland de NAVO moet verlaten. Die geest van de jaren zeventig, daar moeten we van af."

Nee, dan ziet Marijnissen meer in het normen-en-waarden-verhaal van Balkenende. Als de NRC-interviewer vraagt:"U lijkt het steeds vaker eens te zijn met premier Balkenende als het gaat om immateriële thema's", dan antwoordt Marijnissen: "Ik heb altijd wel uitgedragen dat ik voor meer fatsoen en voor meer nationaal besef ben. Het is altijd één van mijn diepste drijfveren geweest. De laatste jaren wordt het opeens meer opgemerkt. Dat zegt ook iets over de tijdgeest." En de vraag of hij "een links gezicht aan de morele agenda van Balkenende gegeven" heeft, beantwoordt hij bevestigend. Nachtmerrie: straks gaat Marijnissen ook nog de VOC-mentaliteit van Balkenende van een "links gezicht" voorzien - door VN-'vredesoperaties", wellicht onder NAVO-vlag te ondersteunen wellicht?

Als de PvdA van Bos sociaal-liberaal genoemd moet worden, dan is de SP van Marijnissen in toenemende mate sociaal-conservatief. Gelukkig is de SP veel en veel meer dan de partij van Marijnissen, maar erg vrolijk stemt dit allemaal niet.

Opvallend is ook de elk-wat-wils benadering waar de SP voor kiest. Mensen krijgen te horen wat ze willen horen, wat goed in de markt ligt. Tegen een links gehoor - het SP-congres, de lezers van De Socialist - mag Van Bommel uitleggen dat de SP tegen de NAVO blijft. Tegen de veel minder linkse lezers van het NRC mag Marijnissen geruststellende woorden komen spreken dat er wel degelijk van het loslaten van links gedachtengoed sprake is, van een breuk met de "geest van de jaren zeventig".

Zeggen wat je gehoor behaagt om een zo breed mogelijke uitstraling te bereiken - zo is de PvdA groot, respectabel en gematigd geworden. Het opbouwen van een werkelijk links alternatief ziet er echter anders uit.