Verkiezingen en verandering (deel 2)

Eén van de grootste "partijen" bij de komende verkiezingen wordt ongetwijfeld de partij van niet-stemmers. Met een opkomst van rond 80 procent zouden niet-stemmers opgerekend goed zijn voor 30 kamerzetels, groter dus dan de VVD... Voeg daar het feit bij dat heel veel kiezers zullen gaan stemmen met een forse dosis tegenzin en scepsis, en het beeld is wel duidelijk. De in mijn vorige stuk besproken 'apolitieke' stemming is wijdverbreid, en zoals we zag heeft dat gegronde, en hoogst politieke, redenen.

Ter linkerzijde hoor je nu en dan dat deze antipolitieke stemming een voedingsbodem is voor uiterst rechts, voor Fortuyn in Nederland, voor het Vlaams Belang in België. Ik denk dat dit een zeer vertekend beeld van de realiteit is. Onder de geschetste stemming ligt een enorme teleurstelling in de gevestigde politiek, vooral in de sociaaldemocratie die leeft van verwachtingen om ze vervolgens steeds grover niet waar te maken. Maar de stemming gaat vaak dieper: het is een wantrouwen en afkeer van alles wat van hogerhand komt. Op zichzelf is het onlogisch dat dit de sterkemannenpolitiekvan Fortuyn en Dewinter in de kaart zou spelen. Die willen hun plannen immers doorzetten van bovenaf, met flink geld achter zich, autoritair tot op het bot. Dat botst met de broeiende onvrede.

Maar onzekere, gefrustreerde, teleurgestelde mensen kunnen wel degelijk achter zulke rechtse demagogen aan beginnen te lopen - als die mensen verder door niemand serieus genomen en door iedereen in de steek gelaten worden. Dan kan de teleurstelling omgebogen worden, zowel in haat jegens een establishment dat niet luistert, als tegen een willekeurige, deels "buitenstaanders" en "indringers" gebrandmerkte groep. Dan kan de apolitieke sfeer inderdaad boustenen leveren voor een ruk naar fascistisch rechts (even speciaal voor Fortuynistische meelezers: Fortuyn was de Hollandse Haider en stond in de traditie van Hitler en Mussolini. Advocaten van de Erven Fortuyn mogen zich wederom melden met hun aangiftes). Als extra gehaat deel van het establishment moet dan vooral de gevestigd-linkse politiek het ontgelden. Vaakis dat een makkelijk doelwit, omdat juist dat deel van de politiek, zoals we zagen, zoveel mensen zo bitter heeft teleurgesteld.

Inderdaad, dit is een mogelijk uitvloeisel van de brede "apolitieke" stemming. Soms wordt die mogelijkheid realiteit, zoals we zagen aan de doorbraak van de Fortuynisten in 2002, en aan de langdurige opmars van het Vlaams Belang in Vlaanderen. Maar onvermijdelijk is het bepaald niet. Als links - een ànder soort links dan de PvdA - haar werk doet, is deze stemming om te buigen in de aanval op àlle gevestigde machten die het latent, onderhuids, feitelijk al is.

Dat vergt dat links er een felle 'anti'-uitstraling op na durft te houden, niet te bang is om als "negatief", als "protestpartij" te worden neergezet. Dat maakte de SP-leus in de jaren negentig zo ijzersterk: 'Stem tegen, stem SP!' Dat speelde in op de groeiende afkeer van de neoliberale bezuinigingsgolf waar ook de PvdA zich medeplichtig aan maakte. En het drukte het onderliggende 'anti'-gevoel heel goed uit. Het loslaten van die leus was geen goed teken. Het ondermijnde de 'kont tegen de krib'-houding die juist zo broodnodig is. In het nieuwe verkiezingsprogramma zie je die trend naar het gematigde midden verder doorzetten, zoals ik eerder beschreef. Als Pastors en zo ooit enig succes weten te scoren onder voormalige SP-kiezers, dan mag hij daarvoor een dankbaar knikske plegen in de richting van de steeds gematigder SP.

Maar er is meer nodig: de 'anti'-stemming moet gecombineerd worden met linkse politieke inhoud. Links moet die stemming, de mensen die daar deel aan hebben, als het ware helpen zichzelf te bewapenen met argumenten.De solidariteit die wel degelijk her en der opduikt, ook onder mensen die niet vrij zijn vanb de 'apolitieke' mood. Dat zulke solidariteit leeft, laten buschauffeurs in Brabant zien die samen een werkgarantie wisten af te dwingen toen BBA, het busbedrijf waarvoor ze werkte overgenomen moest worden. Het RET-personeel in Rotterdam voerde een paar weken een soortgelijk gevecht. (1)

Dit soort solidariteit is het vertrekpunt. Daaruit volgen dan politieke conlcusies: solidareiteit werkt als we ons niet tegen elkaar op laten zetten, of we nu zwart zijn of wit, een hoofddoek dragen, een raar petje of helemaal geen hoofddeksel, of we nu naar de moskee gaan, de synagoge, de kerk of wat dan ook. Hierop hameren verspert de Pastors en de Wildersen de toegang naar die groepen wiens demoralisatie ze vatbaar maakt voor wanhoopsoplossingen als racisme en sterkemannenwaan. Links heeft werk te doen, juist onder mensen die alles wat politiek heet, ten diepste en niet ten onrechte zijn gaan wantrouwen, of zulke mensen naar de stembus gaan of niet.

Noot:(1). Over de BBA-stakingen onder andere: Ron Lodewijks, "Chauffeurs zetten druk op provincie", Brabants Dagblad, 19 oktober (gevonden via Labourstart); Over de gang van zaken bij de RET: "Vakbonden en directie RET sluiten nieuw akkoord", Tiscali, 16 oktober (idem), en "Staking RET tegen privatisering", op de website van de Internationale Socialisten.