Anti-nazi demonstratie: enkele observaties

Met gemengde gevoelens kijk ik terug op de demonstratie gisteren tegen fascisme en racisme , in het bijzonder tegen de Nederlandse Volksunie (NVU) die had willen marcheren maar wiens leidertje Kusters twee dagen van tevoren zijn optocht afblies. De demonstratie voelde als een overwinningstocht, maar tegelijk als een anticlimax. Bovendien werpt ze nieuwe vragen op en stelt ouden opnieuw aan de orde: hoe de strijd tegen fascisme en racisme ervoor staat, wat voor keuzes er gemaakt dienen te worden om werkelijk verder te komen - en hoe groot de kans is dat dit ook zal gebeuren.

Allereerst het overwinningsgevoel. De pakweg 200 demonstranten die op de oproep van Anti Fascistische Actie (AFA) waren afgekomen wisten het te voren of hoorden het die dag: de Nederlandse Volksunie marcheert niet. AFA was zeer op tijd geweest met vergunning aanvragen, NVU was erg laat ermee. Bovenop die blunder stapelde Kusters een tweede: afblazen, en dat rommelig aankondigen (veel antifascisten wisten het nieuws eerder dan delen van Kusters' eigen aanhang).

Het pure feit dat AFA niet had afgewacht op het precieze plan van de nazi's, en gewoon haar werk had gedaan (aanvraag, oproep via internet, posters, flyers, uitnodiging aan bondgenoten) heeft de NVU op het verkeerde been gezet. In de woorden van een commentaarschrijver op Indymedia: "Het was genieten om de route te lopen en bij elke stap te beseffen dat de grote germaanse leider daar op dat moment had willen lopen, Dat was de loer die AFA Den Haag hem gedraaid heeft." Dàt gevoel dus, al had ik het zelf niet zo intens als de schrijver van dat commentaar.

Een overwinning was het, en AFA mag daar trots op zijn. Net als de demonstranten die gekomen waren trouwens. Stel je voor dat er weliswaar geen nazimars waren geweest maar dat mensen hadden gezegd: 'nou dan is het blijkbaar niet meer nodig, we blijven thuis'. Dan hadden nazi's zich rot gelachen dat hun leidertje, door af te blazen, tegenlijk een AFA-actie in het water had doen vallen. Gelukkig gebeurde dat dus niet, al vermoed ik dat de opkomst iets hoger geweest zou zijn als de NVU-mars wèl was doorgegaan.

Maar tevens was er dat gevoel van anticlimax. Weken leef je toe naar zo'n demonstratie, in het bewustzijn dat een confrontatie met zowel nazi's als de Haagse ME er dik inzit. Nu ligt een groot deel van mijn angst voor oom agent weliswaar in een greppel bij Heiligendamm, maar toch. En dan loop je daar opgewekt in Den Haag, in het mooie weer, in een strijdbare maar vooral ook redelijk ontspannen wandeling. Ja , we maakte ons punt: "toen niet, nu niet, nooit meer fascisme." AFA-sprekers legden het keer op keer met korte toespraakjes uit aan omstanders, flyers werden uitgedeeld. Maar, nu de acute aanleiding zichzelf uit de voeten had gemaakt, werd het toch een wat onwezenlijk gebeuren. Maar ik ben blij dat ik gegaan ben.

De demonstratie zelf liet kracht zien, maar ook serieuze zwakten. De sfeer was levendig en strijdbaar en tegelijk vrolijk, mede vanwege de overwegend zonnige muziek. Maar daarmee zijn we grotendeels klaar met het goede nieuws. Allereerst is er de opkomst: pakweg 200 mensen, zo was mijn indruk. Voor een demonstratie die twee weken lang bekend is gemaakt, waarvoor best stevig werk is verzet, tegen een verschijnsel dat in zeer brede kring diepe afschuw opwekt is 200 niet veel. We moeten eens kijken waar dat aan ligt. Daarbij speelt zowel de aanpak van de demonstratie een rol, de soort van inzet van diverse betrokken of anderszins relevante groeperingen - maar vooral de hele politieke context.

Laat ik beginnen - ere wie ere toekomt - met de AFA. Die heeft gewoon gedaan wat realistisch gesproken verwacht kon worden. Ik wees al op de tijdige aankondigingen. Ik weet dat er ettelijke duizenden posters en flyers verspreid zijn. Na afloop zag ik in Den Haag inderdaad bewijs van wilde plakactiviteit. Busvervoer uit meerdere steden, benadering van potentiële
le bondgenoten - het was gedaan. En wat was het resultaat? In grote lijnen dat het vaste publiek van dit soort acties er was: het overgrote deel van de aanwezigen kwam, naar mijn indruk, uit de autonome actiewereld waarbinnen de AFA haar wortels heeft.

Overigens moet mij van het hart dat ook de opkomst uit die kringen me niet meeviel. De autonome scene is groter dan 200 mensen, zoveel mensen komen er soms toch alleen al bij protesten tegen ontruimingen van kraakpanden in Amsterdam. En dit was een landelijke actie, geen plaatselijke. Let wel: dit is geen verwijt, maar een constatering. Maar we moeten wel de reële situatie onder ogen zien: zelfs in de kringen warabinnen AFA haar krachtigste support vindt, heeft de betoging niet heel veel losgemaakt.

Maar mensen uit die actiewereld wáren er tenminste. Mensen van daarbuiten waren er helemaal veel te weinig. De tijdige en open oproep had niet tot substantiële opkomst daarbuiten geleid. Ja, de Internationale Socialisten (IS) waren er, met een bescheiden maar zichtbare groep. Ik zag mensen van Offensief, en uit de berichtgeving op Indymedia begreep ik dat ook de NCPN er was. Verder een kleine handvol losse mensen die op de actie was afgekomen. geen zichtbare aanwezigheid van GroenLinks-jongeren Dwars, alhoewel die de oproep prominent op hun website hadden staan (zeker waren er individuele Dwars-mensen, maar dat is iets anders dan zichtbare aanwezigheid die bijdraagt aan een bredere uitstraling).

Waar ligt dat aan? Volgens mij spelen er meerdere dingen mee. Andere organisaties dan AFA die wèl kwamen, liepen weliswaar mee. Maar hard gemobiliseerd in kringen waar AFA zelf niet komt was er klaarblijkelijk niet, ook niet door de IS. Daarom is klagen dat de AFA geen breder publiek heeft weten aan te boren, op zichzelf ook niet zo heel zinnig. Andere organisaties, waaronder de IS waar ik deel van uitmaak, hadden dat wellicht gekund maar slechts mondjesmaat gedáán. Dat is geen verwijt - voor die keus bestaan redenen. Maar het is wel een feit dat maakte dat de demonstratie extra smal bleef.

Maar IS, Offensief, NCPN - ze wáren er tenminste. GroenLinks en de SP waren er niet, evenmin als tal van andere organisaties. Het beeld van de demonstratie waar ik op hoopte, en dat ik in een eerder stuk schetste - allerlei mensen uit de maatschappij, van vakbondsmensen met petjes op, tot homo's en lesbo's met regenboogvlag, en vooral groepen migrantenvrouwen en mannen, al dat niet traditioneel gekleed - dat beeld was niet aan de orde afgelopen zaterdag. En volgens de norm waaraan ik vond dat de demonstratie had te voldoen om een succes te mogen heten - veelkleurigheid, de aanwezigheid van een flink aantal migranten - was de demonstratie geen succes, want het aantal donkere mensen was minimaal (minder dan tien, zo schat ik).

Dat wijst op een veel dieper probleem, iets dat niet opgelost door naar de diverse organisaties te wijzen en te zeggen: wij hadden meer dit en jullie hadden meer dat mogen doen. Laat ik een vergelijking trekken met een andere demonstratie, ook in juli, ook op termijn van een paar weken georganiseerd. Het was pakweg een jaar geleden, 4 juli, een demonstratie tegen de Israëlische aanvallen op Gaza en vooral Libanon. In korte tijd had een kleine coalitie enkele duizenden mensen op straat weten te krijgen en draagvlak weten te creëren zodat er parlementsleden van meerdere linkse partijen het woord voerden onder een aanzwellende onweersbui op het Museumplein. Het kàn dus in korte tijd, zelfs in vakantietijd, wel degelijk.

En het is niet simpelweg een kwestie van hard werk en een voortvarende open aanpak, al speelt dat mee. Het is boven alles het aanvoelen van het juiste moment, het omzetten van aanwezige verontwaardiging in bredere kring in effectieve actie. Precies die verontwaardiging in bredere kring ontbrak gisteren. Er heerste niet bij grote aantallen mensen het gevoel van : oei, de NVU gaat marcheren, nú wordt het link. Heel veel mensen weten amper wat de NVU is. En wie het wel weet, beschouwt ze, niet helemaal ten onrechte, als een uiterst onaangenaam maar tevens nogal marginaal verschijnsel dat voornamelijk zichzelf belachelijk loopt te maken met rare optochten en brallende brulpartijen.

Nu hadden demonstranten daartegenover wel een verhaal: dat de NVU slechts één van de clubjes is, dat je ze in de marge moet houden omdat ze anders wel degelijk grotere groepen extreem-rechtse jongeren om zich heen kunnen vergaren in het huidige, door Islamofobe politici als Wilders vergiftigde klimaat. Maar het is een wat complexer verhaal, het is niet een boodschap die je in een beknopte leus op muren plakt zodat ook mensen buiten de actiecircuits meteen zeggen: ah ja, nou komt het erop aan, nu ga ik demonstreren.

Het gevoel van urgentie ontbrak eenvoudig voor hele veel mensen. Mensen zien de NVU niet als een enorm en acuut gevaar - en dat is de NVU ook niet. Was dat wel zo geweest, dan was juist de opkomst vanuit groepen migranten veel groter geweest. Jonge Marokkanen zullen deels zijn weggebleven omdat ze, zoals heel veel andere mensen, niet van d e actie wisten. Maar degenen die wel een poster of flyer of internetbericht erover hebben gelezen, hadden blijkbaar eerder het gevoel: 'who cares about these losers?'dan dat ze dachten: 'nu of nooit! Stop de NVU!' Zoals we al zagen: zelfs in de gangbare autonome/ kraakgeoriënteerde actiemilieus was de opkomst niet enorm, kennelijk was ook daar niet een heftig gevoel van urgentie op dit punt.

Toch blijven acties als die van gisteren nodig, juist om te zorgen dat nazi-clubs ook niet worden wat ze nu niet zijn: een acuut groot gevaar. Maar, gezien de context - nazi-organisaties klein en in de marge, andere thema's die mensen veel meer bezighouden - was de bescheiden opkomst niet vreemd, en op zich ook niet beschamend. Het is ook goed om te zien dat antifascisme baat heeft, niet alleen bij antifa-demonstraties maar bij de versterking van héél links. Dat voor groeperingen buiten het AFA deze demonstratie veel minder prioriteit kreeg dan het AFA, en ook ikzelf, hoopte, is waar. En ik vind dat, ook achteraf, wel degelijk spijtig.

Maar de inschatting dat er andere fronten van strijd zijn waar links niet alleen urgenter taken heeft maar ook grotere vooruitzichten op serieuze vooruitgang, lijkt mij op zichzelf niet onjuist. Strijd tegen de voortrazende oorlogen in Irak en Afghanistan is zo'n front. En succesvol verzet daartegen brengt mensen van allerlei kleuren en achtegronden samen, hetgeen racistische muren tussen mensen sloopt en dus ook fascistisch gestook helpt blokkeren. Niet elk verzet tegen fascisme en racisme heeft de vorm van een demonstratie die expliciet tegen tegen racisme en fascisme gericht is.

Neemt allemaal niet weg dat, terwijl andere thema's vaak terecht voorrang krijgen, oplettendheid tegenover georganiseerde nazi-uitingen geboden blijft. Je kunt er van uitgaan dat binnen korte tijd de NVU een nieuwe poging zal wagen, of dat andere nazi-groepen het stokje overnemen (het NVU-debacle van het afblazen van hun optocht zou de positie van Kusters wel eens serieus schade kunnen berokkenen. One down, some more to go!). Dan moeten we wéér kijken hoe we ze dwars kunnen zitten op een manier die effect heeft en tegelijk de kracht van heel links versterkt. Hoe? Dat laat ik rusten voor een eventueel vervolg waarin ik nog iets meer over de dag van gisteren hoop te vertellen. Maar in principe geldt, wat mij betreft: volgende keer staan we er weer, en wel degelijk met méér.