Pauselijke kwalijkheden

De paus heeft gesproken, in Regensburg vorige week. Zijn onderwerp: de verbondenheid tussen rede en geloof in het Katholieke geloof, de invloed van het Grienks-Hellenistische denken om het vroeg Christendom, etcetera, und so weiter, enzovoorts. Allemaal heel gewichtig. Geen enkele aanleiding tot ook maar de geringste opwinding, zou je zeggen.

Maar in die toespaak moest kennelijk, voor de contrastwerking neem ik aan, gewezen worden op ander opvattingen: dat het geloof buiten de rede stond, dat je het geloof niet alleen met woorden zou kunnen verbreiden maar ook met geweld. Een volgens de paus zeer foute opvatting, zo wil hij ons doen geloven.

Nu had de paus daarvoor tal van citaten kunnen hanteren en tal van voorbeelden kunnen aanhalen. het verbreiden van het geloof met het zwaard in de hand is in het Katholicisme een eerbiedwaardige traditie, met een zeer lange voorgeschiedenis. Om maar eens wat open deuren in te trappen: Cortez in Mexico, Pizarro in Peru, beiden met het zwaard in de hand bezig het Ware Katholieke Geloof te verbreiden terwijl ze de aanwezige goudschatten roofden en de inheemse bevolking niet alleen onder dwang bekeerde maar tevens tot dwangarbeid veroordeelde. Als de paus daarnaar had verwezen, een citaat over deze misere had voorgedragen, en van dat stuk Katholiek erfgoed totaal en volledig afstand had genomen, dan was hij iets minder ongeloofwaardig geweest.


Maar nee, de paus koos een ander citaat, van een Byzantijs christelijk keizer, Manuel II Paleologus, in een al dan niet fictieve conversatie met een Perziche gesprekspartner. Daarin haalt Paleologus hard uit naar Mohammed, grondlegger van de Islam, doe "alleen slechte en onmenselijke dingen, zoals het bevel om het geloof dat hij predikte met het zwaard te verbreiden", had gebracht.

Eerder in de toespraak verwees de paus naar een vers uit de Koran waarin staat dat er "in het geloof geen dwang" bestaat - maar hij stelde dat later in de Islam het leerstuk van de 'heilige oorlog' was ontwikkeld en ook in de Koran zijn neerslag had gevonden. Anders gezegd: tegenover een Christendom dat rede en geloof combineerde, staat een Islam waarin die rede ontbrak en waarin geweld ter verbreiding van het geloof werd aangeprezen. Zo ziet - zo moeten we toch concluderen uit de toespraak - de paus het verschil tussen Islam en Christendom.

Logisch dat Moslims erg boos werden: als de aanvoerder van de ene wereldgodsdienst zo negatief praat over de grondlegger van een andere wereldgodsdienst, plegen aanhangers van zo n andere wereldgodsdienst dat niet lichtvaardig op te vatten. Het feit dat het Katholicisme zichzelf met grof geweld verbreidde maakt te uitspraken van de paus hypocriet.

Het feit dat juist ook Katholieke plunder- en veroveringstochten - de Kruistochten - eeuwenlang het Midden-Oosten hebben geteisterd, en dat het Midden-Osten nog maar kort geleden grotendeels door Westerse staten met een Christelijke, deels Katholieke, bevolking en traditie, is onder Moslims niet vergeten. De pauselijke uitspraak in Regensburg is een voortzetting van die koloniale Westerse arrogantie. Moslims, en zij niet alleen, zijn daar terecht razend over.

Intussen heeft de boosheiod van veel Moslims de paus bewogen tot een tactische, maar nogal ongeloofwaardige, terugtocht. Hij zegt nu dat het citaat va Paleologus "in geen enkel opzicht mijn eigen standpunt weergeeft." Waarom kwam hij dan met het citaat, en waarom stond er in de oorspronkeleijke redevoering dan geen kritisch commentaar waarmee de paus van dat citaat afstand nam?

Nog fraaier: de paus betuigt "diepe spijt." Over zijn beledigende citaat over Mohammed? Nee: "over de reacties in sommige landen op enkele passages uit mijn rede aan de Universiteit van Regensburg die beledigind voor de gevoeligheden van Moslims zijn opgevat." Hiermee voegt hij aan zijn eerste belediging jegens Moslims feitelijk een tweede toe.

Wat de zaak extra kwalijk maakt is de hele strekking van de redevoering: een rationeel en niet met dwang opererend Katholicisme jegens ene irrationeel gewelddadig alternatief, dat nergens nader wordt oopschreven - maar wel aangeduid met dat citaat over Mohammed. Het lijkt, kortom, wel sterk op een als wetenschap gecodeerde verhandeling over Christendom versus islam, Westerse cultuur versus Oosterse barbarij. Het is de Botsing der Beschavingen van Samuel Huntington, het is de kruistocht van George Bush tegen 'Islamofascisme', het een katholieke verwoording van de Islamofobe ideologie achter de "Oorlog tegen Terreur". Mij verbaast hetd an ook niet dat de Islamofobe politicus Geert Wilders zich al solidair heeft verklaard met de paus. Soort zoekt soort.

En hoe toevallig zou het trouwens zijn - Gary Leupp wijst hierop - dat de gesprekspartner uit de dialoog waaruit de paus citeert, de man die de hatelijkheden over Mohammed naar zijn hoofd geslingerd kreeg, uitgerekend een Perziche man was? Perzie heet tegenwoordig Iran. Wil de paus ons hier indirect iets meedelen, bijvoorbeeld aan welke kant hij staat in de volgende ronde van de kruisto... pardon de "Oorlog tegen Terrorisme"?

Nog enkele commentaren die ik de moeite waard vond en die ik ter voorbereiding van het bovenstaande heb gebruikt:
*Tariq Ali, "A Bavarian Provocation", Counterpunch, 17 september 2006;
*Juan Cole, "Pope's Trip to Turkey in Doubt - Protests Grow", Informed Comment, 16 september 2006.(vooral relevant over de relevantie van het koloniale verleden als achtergrond en verklaring voor de vermeende 'overgevoeligheid' van Moslims;
*"Putting Fire out with Gasoline", 'Under the Seme Sun', 17 september 2006 (over hoezeer de paus niet zijn uitspraken, maar de felle reactie erop, betreurt).