Erkenning Armeense genocide misbruikt als loyaliteitstest (2)

Kamerkandidaten van Turkse afkomst zijn van de lijst van CDA en PvdA gehaald omdat ze weigerden de Armeense genocide als zodanis te erkennen. In mijn vorige stuk legde ik uit waarom ik de woede in de Turkse gemeenschap over deze loyaliteitstest snap en deel.

Nebayal Albarak van de PvdA zegt: “Wat men van ons vraagt, lijkt veel op een afgedwongen geloofsbelijdenis. Ik noem het een kramp van een land dat niet om weet te gaan met mensen zoals ik, met migrantenkinderen. Ik adviseer mijn achterban juist nu het debat op te zoeken en zich niet te verschuilen.” (Volkskrant 5 oktober, geciteerd door Anja Meulenbelt). Verstandige taal.

Nu wordt gezegd: ‘maar het ontkennen van de Armeense genocide is toch schandelijk?’ Er wordt al gauw een vergelijking gemaakt met de ontkenning van de Holocaust, in een aantal landen strafbaar gesteld. Om met dat laatste te beginnen: Holocaust-ontkenning is een weerzinwekkende ontkenning van een zeer solide bewezen historische verschrikking. Het is diep grievend voor de nabestaanden, het maakt het de nazi’s van vandaag makkelijker om hun volgende Holocaust voor te bereiden.

Mensen die de Holocaust ontkennen dienen op allerlei mogelijke manieren dwars gezeten te worden. Historici die zich eraan schuldig maken zouden door historische genootschappen, Academies van Wetenschappen, universiteiten, uitgekotst dienen t worden want de stelling is totaal onwetenschappelijk. Uitgevers zouden moeten weigeren manuscripten waar Holocaust-ontkennende betogen worden gehouden uit te geven, drukkers dienen de troep niet te drukken, mensen die in boekhandels werken dienen de verkoop van dit vuil te saboteren, bij lezingen van dit tuig misstaan boze spreekkoren, en in sommige gevallen ook tomaten en af en toe een taart, geenszins.

Maar de strafwet zou ik er graag buiten laten, een verbod vind ik riskant. Niet dat ik ook maar enig medeljden heb met iemand als David Irving, de als historicus verklede nazi die om die reden voortdurend aanvaringen met justitie heeft, en eerder dit jaar in Oostenrijk tot drie jaar cel is veroordeeld. Maar willen we echt dat de staat – bepaald geen neutrale scheidsrechter, maar keer op keer een verdediger van onrecht – bepaalt dat een bepaalde visie op de geschiedenis onwettig is? Dezelfde staat die afgelopen zaterdag nazi’s in Arnhem liet marcheren maar antifascisten oppakte en urenlang vasthield (doorscrollen naar onder voor reportages en beeldmateriaal), daarbij misbruik makend van de identificatieplicht?

Welnu, als we de staat niet het recht gunnen om de Holocaust-ontkenning aan te pakken – een ontkenning die de werkelijkheid grof geweld aandoet – dan geldt dit honderd keer meer voor de ontkenning van de Armeense genocide. Natuurlijk geldt het omgekeerde ook: het verbod in Turkije om de massamoorden tegen Armenen aan te kaarten en als ‘genocide’ te bestempelen, is totaal verwerpelijk.

Er is echter een wezenlijk verschil tussen de Holocaust – onomstreden feit, behalve bij nazi’s – en de Armeense slachtingen - voorwerp van een interpretatiestrijd. In tegenstelling tot de massamoord op 6 miljoen joden, een glashelder geval van genocide, ligt de zaak rond de Armeniërs niet zo heel erg duidelijk. Vast staat dat er honderdduizenden – schattingen lopen uiteen van 200.000 tot twee miljoen – Armeniers de dood in zijn gejaagd door Turkse soldaten en gezagsdragers. Een samenvatting in de NRC van 27 september houdt het op 800.000 vermoorde Armeniers in 1915.

Minder duidelijk is wat precies de strekking, de betekenis van de grootschalige massamoorden was. Was het een stelselmatige poging om de Armeense bevolking van de aardbodem te doen verdwijnen, en dus genocide? Was het etnische zuivering, een poging om de Armeense bevolking te verdrijven uit de gebieden die de zich vormende Turkse nationale staat opeiste – een zuivering, zeer hardhandig uitgevoerd, zoals we dat in de jaren negentig in Bosnië, Kroatië en Kosovo gezien hebben? Was het een zeer grove wijze van guerrillabestrijding? Het was immers midden in de Eerste Wereldoorlog, en volgens Turkije werkten Armenen met Rusland samen.

Natuurlijk rechtvaardigt dat op geen enkele manier de grove deportaties en massamoorden. Maar niet elke massamoord is genocide, de context maakt uit. Dat Turkse troepen en autoriteiten verantwoordelijk zijn voor verschrikkingen, te erg om in detail te gaan beschrijven, is nauwelijks nog omstreden. Maar de echtheid van documenten op basis waarvan Armeense historici stellen dat er een vooropgezet plan tot genocide was, is aan forse twijfel onderhevig. Een mooi achtergrondstuk van Jelle Brandt Corstius in het dagblad Trouw op 27 september laat iets van de complexiteit zien. Trouw heeft een dossier met artikelen over de kwestie op haar website, evenals trouwens de NRC.

De hele kwestie vraagt om open serieus onderzoek, waarbij van zowel Turkse als Armeense autoriteiten opening van archieven dient te worden gevraagd. Persoonlijk neig ik ertoe om te denken dat er sprake is van meer dan represailles en grove etnische zuivering, ik sluit een genocidale dynamiek bepaald niet uit. Maar ik zie niet in waarom mensen die dat anders zien bij voorbaat in het verdachtenbankje moeten worden gezet.

(wordt vervolgd)