Hoe herkent Ravotr fascisten? - gastcolumn van Pepijn Brandon

Met groot genoegen presenteert de Rooieravotr onderstaande gastcolumn van Pepijn Brandon, hoofdredacteur van De Socialist, vertaler van "Hervorming of Revolutie" van Rosa Luxemburg en schrijver van een glasheldere inleiding bij dat klassieke werk. Pepijn, the floor is yours - repliek volgt in due time:-)

Hoe herkent Ravotr fascisten?

Net als een aantal anderen die tot nu toe op deze serie hebben gereageerd, wacht ik met spanning het vervolg af. Ook met lichte vrees, moet ik toegeven. Beginnen met de verkeerde vraagstelling leidt namelijk wel eens tot een overdreven galop in het onderzoek en modderige conclusies aan het eind.

Hoe herken je een fascist? Interessante en belangrijke vraag. Peter legt in deel 1 heel netjes uit waaraan je een fascist allemaal niet herkent. De uitleg van wat een fascist wel is, heeft hij verschoven naar een later deel, maar in deel 2 en 3 neemt Peter wel alvast een voorschot op de beoordeling van Wilders.

Rechtse populisten zijn er in de geschiedenis van het kapitalisme in alle soorten en maten. Maar fascisme is niet zomaar een vorm van rechts populisme, en ook niet zomaar een vorm van autoritaire politiek. Fascisme is een militante massabeweging van de middenklasse, die in tijden van extreme crisis (economisch, politiek, sociaal) door de heersende klasse gebruikt kan worden om buiten de normale, burgerlijk-democratische kanalen om, elke vorm van verzet van onderaf
grondig stuk te slaan.

Allerlei ideologische hulpmiddelen kunnen dienst doen om delen van de middenklasse, die geen ‘organische’ samenhang van zichzelf heeft, samen te bundelen tot zo’n massabeweging. Extreme vormen van racisme en nationalisme horen daar zeker bij. Maar precies het verschil tussen de socialistische benadering en de meeste andere vormen van analyse van het fascisme is de nadruk op de specifieke klassenbasis van het fascisme, en de functie van dit soort bewegingen in het oplossen van een crisis in de maatschappij.

Wilders is een extreme racist, een nationalist en een populist (een
doelbewust vage verzamelterm voor iemand die bereid is om een beroep te doen op krachten buiten de gevestigde politieke structuur om, om die structuur zelf onder druk te zetten of stormenderhand in te nemen). Maar waar is de militante massabeweging van de middenklasse als antwoord op de organische crisis?

Peter begint zijn analyse niet toevallig met een lange omweg langs Wilders’ ideologie – een ondergeschikte factor als we iemand tot fascist willen bestempelen. Want ook al zijn er een aantal nuttige onderzoeken die laten zien dat in de marge van Wilders’ partij ook een paar neo-nazi’s ronddobberen – dit verheffen tot een centraal definiërend kenmerk van wat Wilders aan het opbouwen is, zou geen serieuze analyse zijn maar een kinderachtige discussieertruc.

Er is in Europa in de afgelopen 25 jaar een breed spectrum gegroeid dat grofweg loopt van hard rechts of extreem-rechts populisme tot aan echt fascisme. Die laatste variant is niet de hoofdmoot, maar de uitzondering. De BNP in Engeland en de NPD in Duitsland zijn daar uitingen van. Hun zusterpartijen in Nederland zijn tot nu toe sterk gemarginaliseerd, ook al is hun groeiende zelfvertrouwen – o.a. gestimuleerd door het racisme van politici zoals Wilders - een reëel gevaar. Daarnaast is er een groot aantal (meestal veel succesvoller)
formaties dat, juist omdat de crisis niet in de buurt komt van de hevigheid die bijvoorbeeld in de jaren dertig delen van de heersende klasse naar Mussolini of de nazi’s liet kijken, balanceren tussen een ‘gewone’ extreem-rechtse vleugel voor de buitenwereld en een opbouw van hardere nazi-knokploegen in het geheim.

Zelfs bij die laatste variant kan je Wilders niet indelen. Het vraagt
misschien wat subtiliteit, maar er bestaan ook politici die niet zomaar
gevestigd rechts zijn, die een soort van dynamiek buiten de normale
parlementaire orde om proberen te bewerkstelligen, maar toch nog niet in de buurt komen van echt fascisme. In de jaren twintig bestonden er heel veel van dit soort formaties, ook in Duitsland, en pas onder druk van zware crisis en het daaropvolgende succes van de nazi’s begon een deel van deze formaties (niet alle) zich in de baan van Hitlers NSDAP te bewegen (of buiten Duitsland aan dit ‘succesmodel’ een voorbeeld te nemen). Wie weet kan ook Wilders zich in de toekomst, onder druk van de omstandigheden en opgejaagd door zijn eigen succes, nog veel verder naar rechts schuiven op dit spectrum tussen naar rechts
populisme en fascisme. Maar ik ben, net als een van de eerdere commentatoren op dit weblog, van mening dat om hem daarom nu alvast maar in te delen in de laatste categorie ‘wat veel eer’ voor hem is.

Deze discussie vormt niet zomaar een interessant historisch debat. Wilders moet ontmaskerd worden, zeggen we terecht. Hij is een racist, en hij doet zich voor als anti-establishment politicus maar is een vijand van de rechten (politiek en sociaal-economisch) van gewone mensen. Maar als Wilders een fascist was, zouden beide punten ondergeschikt zijn aan iets anders: we zouden Wilders’ beweging op straat en waar ze verder ook maar bijeen komt moeten confronteren en blokkeren, met alle mogelijke middelen, om een herhaling van Auschwitz te voorkomen.

Het bestrijden en ontmaskeren van Wilders is een belangrijke taak, waaraan we in de komende periode onze handen vol zullen hebben. Met een vergrootglas op zoek gaan naar zijn niet-bestaande knokploegen of de vermeende voorbodes daarvan is een dwaalspoor, dat het serieus bouwen aan brede anti-racistische eenheid tegen Wilders eerder in de weg staat dan bevordert.

Pepijn Brandon