Marxisme Festival

Zo, het zit er weer op: het Marxisme Festival van 2007, gehouden in het nu vrijwel verstreken weekend 20-22 april. Enige indrukken en opmerkingen, onder meer over bijeenkomsten die ik heb bijgewoond, wil ik mijn dierbare lezeressen en lezers niet onthouden. Ik heb er wat lectuurverwijzingen over de diverse onderwerpen bijgedaan.

De vrijdagavond begon met een forum. Daar sprak Mohammed Rabbae, ooit fractievoorzitter van GroenLinks, tegenwoordig een steeds feller en ook humoristisch spreker tegen racisme, vooral de Islamofobe variant ervan. Andere sprekers waren de ingetogen sprekende maar daardoor des te indrukwekkender David Hilliard, mede-oprichter van de Black Panther Party, organisatie van zwarte revolutionairen in de VS in de late jaren zestig en vroege jaren zeventig; Susan George, actief in de andersglobaliseringsbeweging en schrijfster van talloze boeken over armoede, schuldenlast en allerhande aspecten van de neoliberale globalisering; en Bart Griffioen, leidend lid van de Internationale Socialisten, de groepering die het Marxisme Festival organiseerde zoals zovele jaren hiervoor en hopelijk ook hierna. Hij schetste indringend de gegroeide kracht van de beweging tegen neoliberalisme en oorlog die de laatste jaren opgekomen is. Maar de meeste indruk op veel mensen maakte Jonathan Neale, actief in de op gang komende beweging tegen (de menselijke bijdrage aan) klimaatsverandering.

Susan George schetste hoezeer de instellingen van de financiële globalisering - Wereldbank, IMF bijvoorbeeld - in grote problemen geraakt zijn, en verlies van gezicht en geloofwaardigheid lijden. Maar erg optimistisch was ze niet: de macht van de multinationals si groot en nog groeiende, er is een lange weg te gaan. tegelijk streelde ze - net zoals toen ik haar eerder zag spreken, na afloop een demonstratie tegen de Eurotop in Nice in 2000 - een grote vastberadenheid uit. Ook Bart Griffioen refereerde in zijn bijdrage aan de toespraak van Susan George van destijds. Jonathan Neale gaf niet alleen aan hoe urgent het klimaatprobleem inmiddels blijkt te zijn; hij legde ook uit hoe alleen drastische ingrepen - technisch zeer goed mogelijk, maar botsend met de vrije markt en daarmee met de positie van de machthebbers - het tij, vrijwel letterlijk, zouden kunnen keren.

De eerste meeting die ik op zaterdag bezocht, mocht ik zelf toespreken. het onderwerp was "Rechts en links in de homobeweging" . Ik denk dat ik over dit onderwerp binnenkort nog wel het één en ander schrijf. Nu verwijs ik graag naar een aardig boekje dat ik ter voorbereiding heb geleden: "Homocons", van Richard Goldstein, een journalist die schrijft voor onder meer de Village Voice. 'Homocons' is zijn woord voor homo's en lesbo's die zich binnen de homogemeenschap ter rechterzijde opstellen. Een algemener artikel dat ik in de aanloop heb gelezen, over homo-emancipatie en hoe dat zich verhoudt tot linkse opvattingen is te lezen in de nieuwste International Socialism Journal: "LGTB politics and sexual liberation" , geschreven door Colin Wilson. LGTB staat voor Lesbian, Gay, Transgender, Bisexual - omdat seksuele onderdrukking breder is en meer groepen raakt dan homo's en lesbo's.

De volgende meeting die ik bijwoonde was getiteld: "Domela Nieuwenhuis: van christen tot anarchist" . Hans Lammers deed de inleiding, en dat deed hij helder en onderhoudend. Hij schetste de betekenis van deze man, die van Luthers dominee via socialistisch parlementslid uiteindelijk bij het anarchisme terechtkwam, in de laatste decennia van de negentiende en de eerste 19 jaar van de twintigste eeuw. Terwijl hij de beperkingen van Domela niet verzweeg maakte hij toch vooral duidelijk dat deze grondlegger van de socialistische beweging in Nederland een socialisme van onderaf centraal stelde waardoor we ons nog steeds door kunnen laten inspireren. Een biografische schets van Domela Nieuwenhuis, van de hand van Ger Harmsen, vind je in het Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland.

Daarna weer een forum. Het onderwerp was: "Kunnen we de wereld veranderen zonder de macht te grijpen?" Eerst ging Peyman Jafari op de ideeën van John Holloway, die in een boek dat binnen de andersglobaliseringsbeweging furore heeft gemaakt, en waarin Holloway zoekt naar methoden tot nmaatschappijverandering waarin de staatsmacht niet wordt overgenomen en/ of vervangen, maar vooral wordt omzeild. Peyman gaf aan dat, hoezeer hij het met Holloway eens is dat sociale verandering van onderaf komt en hoezeer de staat daarin tegenover ons staat, die staat toch niet genegeerd kon worden. Susan George sprak ook in die bijeenkomst; zij sloot zich goeddeels bij Peyman aan en belichtte vooral hoezeer de huidige economie en politiek stapsgewijs overgenomen waren door neoliberale functionarissen die de neoliberale recepten van privatisering en marktwerking alom doordrukten. De discussie vervolgens was niet oninteressant maar bleef wat lauw.

Over het onderwerp zelf kun je meer lezen in een gedachtenwisseling tussen de genoemde John Holloway en Alex Callinicos. De laatste staat in grote lijnen op het standpunt dat op de meeting van afgelopen zaterdag door Peyman Jafari werd ingenomen. Je leest de discussie in "Can we change the world without taking power?", in International Socialism Journal nr. 106. Inderdaad, de titel van zaterdagmiddag was niet origineel, en waarom zou die ook? Jammer dat aan het slot de tekst afbreekt in de discussiebijdragen die na afloop kennelijk door aanwezigen werden gedaan.

De volgende bijeenkomst die ik bezocht ging over het hart van de marxistische theorie en heette "Kapitalisme, vervreemding en bevrijding" . Ik kwam iets te laat beginnen maar het een groot deel van de inleiding gelukkig meegekregen. Kees Hoogendijk verzorgde die inleiding en dat deed hij kraakhelder en met grote betrokkenheid. Hij legde uit hoe in de marxistische theorie de vervreemding in het menselijk leven geworteld in is de loonarbeid. mensen verkopen hun arbeidskracht. Dat betekent dat die arbeidskracht als het ware een vreemde macht wordt, in handen van de ondernemers. Mensen hebben noch op de producten die ze maken, noch over het arbeidsproces werkelijke zeggenschap. ook daarvan zijn ze vervreemd. Van daaruit doortrekt de vervreemding het hele menselijke bestaan.

In de discussie kwamen psychologische gevolgen hiervan naar voren, net als het inzicht dat vervreemding van menselijke vermogens niet pas op de werkplek maar in het onderwijs speelde. mensen worden als het ware klaargestoomd voor een vervreemd bestaan. Tevens bespraken we hoe die vervreemding doorbroken zou kunnen worden - door gezamenlijk verzet, juist van die vervreemde arbeiders, die in die strijd hun collectieve kracht, elkaar en zichzelf als het ware terugvinden en een stap naar bevrijding kunnen zetten. Hoe realistisch dit allemaal is, daarover waren de aanwezigen het bepaald oneens, maar dat viel te verwachten en juist dit soort uitgesproken meningsverschillen maken het Marxisme Festival zo waardevol.

Over het marxistisch vervreemdingsbegrip valt trouwens veel te lezen. Marx zelf doet zijn opvattingen uit de doeken in zijn zogeheten Filosofisch-Economische Manuscripten uit 1844, ook wel bekend als de Parijse Manucripten. De kern staat in het eerste manuscript, in het hoofdstuk "De gealiëneerde arbeid" ('gealiëneerd' betekent 'vervreemd'). De eigenzinnnige marxist Bertell Hollman heeft een boek over Marx'vervreemdingstheorie geschreven dat on-line te vinden is: "Alienation - Marx' concept of Man in Capitalist Society" . Geen eenvoudige kost, maar de moeite waard - en dat gold ook voor het Marxisme Festival als geheel. Misschien schrijf ik er binnenkort nog wel meer over.