Opstandige advocaten en rebelse monniken

Revoluties worden maar al te vaak op gang gebracht door totaal niet voor de handliggende groepen, rond eisen en grieven die op het eerste gezicht een onwaarschijnlijke en zelfs absurde indruk maken, en met actiemiddelen waar revolutionairen zelf niet opgekomen zouden zijn. Soms zijn het advocaten die gangmakers zijn voor een volksopstand; soms zijn het Boeddhistische monniken.

Pakistan: betogende advocaten

In Pakistan ontketenden advocaten de afgelopen maanden een brede protestbeweging toen president Musharraf opperrechter Chaudry opzij wilde schuiven. Deze man liep de dictator enigszins voor de voeten door op tem komen voor mensen die in het kader van de 'oorlog tegen terrorisme' waren opgepakt, en door zich tegen privatisering van een staalfabriek uit te spreken.

De dictator probeerde die beweging met geweld te te onderdrukken, maar opperrechter Chaudry werd volksheld Chaudry, de keurige advocaten in hun toga's vingen de klappen en het traangas van politie en soldaten moedig op, en een enorme protestbeweging kwam op gang. Toen gewapende knokploegen van een pro-Mubarak-partij in Karachi de aanval openden op aanhangers van de protestbeweging, antwoordde die beweging met een op grote schaal ondersteunde algemene staking. Het bewind leidde even de aandacht af door opeens hard en bloedig op te treden tegen de tot dan toe getolereerde Taliban-achtige beweging in de Rode Moskee in Islamabad. Maar uiteindelijk was ook dat niet genoeg om volledig onder concessies aan het democratische protest dat advocaten op gang hadden gebracht, uit te komen.

Uiteindelijk draaide het Hooggerechtshof de schorsing van de opperrechter terug. maar daarmee was het protest niet voorbij, advocaten bleven betogen om Musharraf tot aftreden te bewegen. Inmiddels heeft Musharraf beloofd dat hij, als hij opnieuw 'gekozen' wordt als president, zijn rol als stafchef van het leger neer zal leggen. Daarmee doet het regime opnieuw een stap terug. Waar een protest van een paar honderd keurige advocaten al niet toe kan leiden!

Birma: stakende monniken

In Birma speelt zich iets vergelijkbaars af. Daar zijn het echter geen advocaten maar boeddhistische monniken die in het midden staan van een moedig protest tegen een harde militaire dictatuur. En de geestelijken demonstreren niet alleen, ze zijn zelfs in staking gegaan. Monniken als revolutionaire voorhoede - het is weer eens iets anders, niet waar?

Hoe kwam het zover? Pakweg een maand geleden verhoogde het bewind de brandstofprijzen, waarmee ook het busvervoer in de stad opeens veel duurder werd. Vrijwel direct betoogden in diverse steden honderden mensen tegen de maatregel. Actievoerders van eerdere protestbewegingen, vooral van de grote opstand van 1988, lieten zich horen. Soldaten en knookploegen van regeringsaanhangers probeerden de protesten te onderdrukken, maar op steeds andere plaatsen gingen groepjes de straat op. Arrestaties konden het smeulende protestvuur niet doven.

In de eerste week van september gooiden boeddhistische monniken zich in de strijd. Inde noordelijke stad Pakukku betoogden een aantal van hen. Militairen openden het vuur, vooral over de hoofden van de geestelijken heen. Een paar van hen raakten gewond. Gezien de status die boeddhistische monniken in Birma hebben, was dit dé manier voor het bewind om werkelijk de wind van voren te krijgen. Dat gebeurde dan ook, zo valt uit de berichtgeving van Al Jazeera op te maken.

Het bewind had wel door dat het iets recht te zetten had, een delegatie ging naar het betrokken klooster om excuses aan te bieden. De monniken, kennelijk niet in een al te vergevingsgezinde stemming, namen daarop twintig delegatieleden in gijzeling. Honderden mensen gingen de straat op om steun aan de monniken te betuigen, vier auto's van de delegatieleden gingen in de fik. Een inwoner van de stad: "Ik steun de monniken volledig. Ze waren gewoon vreedzaam voor de mensen aan het bidden. De monniken hebben absoluut gelijk. Ik ben verbaasd dat deze veiligheidsmensen het lef hadden om Boeddhistische monniken kwaad te doen in dit land." Na korte tijd lieten de monniken de gevangen functionarissen weer gaan. Maar de boodschap aan het bewind was duidelijk: wie aan de Boeddhistische geestelijkheid komt, neemt grote risico's.

De weken daarop duurden de protesten voort, met monniken in een glansrol. Vandaag betoogden volgens CNN 1000 monniken in de stad Bago; 300 geestelijken demonstreerden in Yangon, de vroegere hoofdstad Rangoon. Berichtgeving op Aljazeera rept al van traangas en arrestaties als antwoord op het protest. Bovendien liep gisteren een ultimatum af dat monniken gesteld hadden: het bewind moest excuses aanbieden voor het geweld in Pakukku. Zo niet, dan zouden monniken niet langer aalmoezen van de generaals aannemen uit protest.

Het aanvaarden van aalmoezen van mensen was één van de taken van monniken; daarmee dienden zij, volgens het gangbare Boeddhisme in Birma, het geestelijk welzijn van mensen. Een aalmoes niet aannemen betekent dus die weg naar spiritueel welzijn demonstratief blokkeren. Waar het aannemen van aalmoezen dus het werk is van monniken, betekent het weigeren om aalmoezen aan te nemen feitelijk: staking.

"Gemeden worden door de monniken is de hoogste vorm van straf voor een Boeddhist", zo omschrijft de BBC de vernedering die de militaire top te wachten staat. Gezien het grote prestige van monniken in de Birmese maatschappij, kan hun voorbeeld van non-coöperatie met het bewind wel eens grote gevolgen krijgen. De protestbeweging - "de eerste belangrijke protesten in meer dan tien jaar", zoals een zinnig artikel op de website openDemocracy het omschrijft - kan daarmee een dynamiek krijgen richting volksopstand.

Daarvoor is dan wel vereist dat het protest inderdaad veel en veel breder wordt. Monniken kunnen een eerste word spreken in de komende Birmese revolutie. Voor het het laatste woord zijn veel een veel grotere groepen nodig, met een slagkracht die meer is dan symbolisch. Boycottende monniken is een mooi begin, maar zonder stakende arbeiders en muitende soldaten gaat het bewind niet vallen. Maar wat nog niet is, kan komen...