Een grote Amerikaanse aanvalsoorlog tegen Iran staat voor de deur. Alles is er klaar voor: de excuses, de plannen, de wettelijke afdekking. De lancering van de aanval is een kwestie van tijd - als niemand een stokje voor deze nieuwe misdaad steekt.
Oorlogspropaganda
De argumentatie van het Witte Huis is bekend, en is opgebouwd uit onbewezen beschuldigingen, om het eens netjes te zeggen. Iran maakt kernwapens, steunt gewapende strijd tegen de VS in Irak en in Afghanistan. Voor het eerste ontbreekt, ook volgens het Internationaal Atoomagentschap IAEA, bewijs; er is volgens rapportage van het IAEA van serieuze vertraging van net Iraanse kernprogramma sprake, en ook van enige samenwerking met inspectie. Voor het tweede en derde geldt hetzelfde, en bovendien heeft de VS, die in beide landen tienduizenden militairen als bezettingsmacht heeft neergezet of via de NAVO neer heeft laten zetten na illegale aanvalsoorlogen, geen enkel recht van spreken als een buurland van die beide landen enige steun zou geven aan gewapende groepen die zich daartegen keren
De wettelijke onderbouwing is ongeveer rond. De Senaat heeft in juli een amendement op wetgeving voor de oorlogsbegroting aangenomen waarin Iran beschuldigd wordt van moorden op Amerikaanse militairen in Irak; de toevoeging dat dit amendement niet gebruikt mag worden als grondslag voor militair optreden tegen Irak is nauwelijks geruststellend. Het Huis van Afgevaardigden heeft in juni een resolutie aangenomen waarin de VN-Veiligheidsraad gemaand wordt tegen Iran op te treden. Daarin lezen we: "aangezien Iran op agressieve wijze een clandestiene inspanning verricht om kernwapens te ontwikkelen..." De beschuldiging van de VS dat Iran naar zulke wapens streeft, wordt hier doodleuk als feit gebracht. De VS wil de Iraanse Revolutionaire Garde op de lijst van terroristische organisaties zetten. Dat zou betekenen dat instanties die daar steun aan geven volgens de 'logica' van de Amerikaanse 'oorlog tegen terrosisme' een legitiem oorlogsdoelwit zijn: staten die terroristen huisveststen mogen immers worden aangevallen volgens dat beginsel. En president Bush waarschuwde eind augustus dat Irans streven naar kernwapens de regio "onder de schaduw van een nucleaire holocaust" plaatst.
De golf van oorlogspropaganda vanuit het Witte Huis draait dus op volle toeren. Plannen voor een grootschalige bommencampagne maken duidelijk wat voor geweldsexplosie de Amerikaanse heersers bereid zijn te ontketenen. Zo berichtte de Sunday Times op 2 september over een aanvalsplan waarin het militaire apparaat van Iran in drie dagen uitgeschakeld zou worden met luchtaanvallen op 1200 locaties.
Niet òf, maar wanneer
De vraag is niet langer óf de VS tot oorlog overgaat, maar wanneer. Dat de slinkende maar wanhopig-vastbesloten groep machthebbers rond Bush en vooral sterke man Cheney de klus achter de rug willen hebben voordat de ambtstermijn van de president afloopt lijkt mij onmiskenbaar. De gevolgen die dreigen zijn catastrofaal, en niet alleen voor de mensen in Iran die met massamoord vanuit de lucht worden bedreigd. Een minstens regionale uitbreiding van de oorlog, een onbeheersbare escalatie, is bepaald niet onwaarschijnlijk. Als de catastrofe zich eenmaal ontrolt, dan zullen zelfs mensen in het al zo geteisterde Midden-Oosten snel terug verlangen naar de relatief nog zo vreedzame zomer van 2007.
Dat is de dreiging. Ik weet het, de afgelopen jaren leek het vaker die kant op te gaan. Ik kwam zelfs berichten tegen, afgelopen voorjaar, dat militaire bronnen in Rusland zo ongeveer als zekerheid wisten te melden dat Amerikaanse luchtaanvallen zouden beginnen op 6 april. De operatie had zelfs al een codenaam gekregen: 'Operation Bite'. Zoals we weten heeft de aanval niet plaatsgevonden.
In 2006 zagen we ook al hoe de oorlogsretoriek op gang kwam. De sfeer werd dreigender, een grote aanval leek op handen. Die grote aanloop in oorlogsrichting werd krachtdadig onderbroken door de oorlog die Israël op Libanon losliet. Die was klaarblijkelijk mede bedoeld om te voorkomen dat Hezbollah terug kon slaan in het geval van een Amerikaanse of Israëlische aanval op Iran.
Zoals we weten pakte het anders uit. Het Israëlische leger kreeg een welverdiend pak slaag, en de opbouw richting een aanvalsoorlog tegen Irak raakte ernstig ontregeld. Dankzij het verzet van gewapende en ongewapende Libanezen, onder aanvoering van Hezbollah meer breed daarbuiten gedragen, tegen de Israëlische en van grootschalige Amerikaanse steun voorziene agressie zijn Iraanse steden nog niet in rokende puinhopen veranderd.
Maar nu is de aanloop in die richting weer hervat. Ja, het is verkeerd om te doen alsof die aanval binnen enkele weken of maanden zeker plaatsvindt: te vaak alarm slaan in die zin leidt ertoe dat niemand je straks meer gelooft. En er is nog steeds een kans dat het allemaal niet doorgaat. Maar wie die kans tot zekerheid of waarschijnlijkheid uitroept, wie zoiets zegt als 'het zal wel , niet, dat durft de VS niet, zo gek zijn zelfs Bush en Cheney niet' - en het daar verder bij laat, ziet daarmee af van druk uitoefenen tegen de oorlogsdreiging.
Hoe minder druk de gangmakers van deze aanvalsoorlog ervaren, hoe lager de politieke prijs die zij vrezen te moeten betalen voor hun oorlog. Naarmate die ingeschatte prijs daalt, neemt ook de terughoudendheid in oorlogsrichting verder af, en slaat de afweging van de oorlogsmakers in Washington eerder door in de richting van daadwerkelijk aanvallen, het er op wagen. Dus: wie deze oorlog wil vermijden en bestrijden, kan maar beter de waarschijnlijkheid van de aanval als uitgangspunt nemen, om op die basis de oorlog uit alle macht te dwarsbomen.
Hoe gaan we die oorlog dan bestrijden? We moeten daarvoor allereerst drie wezenlijke obstakels onder ogen zien, drie factoren die een breed maar tevens radicaal en drukverhogend verzet tegen een aanval op Iran ernstig hinderen. Het eerste probleem is ongeloof: dit kan niet waar zijn. Het tweede probleem is verlamming: het gevoel dat de dreiging te enorm is en het noodlot onafwendbaar. En het derde probleem is het gevoel dat eerdere pogingen om oorlogen tegen te houden ook geen succes hadden: waarom zou nu lukken wat in de aanloop van de Irak-oorlog niet lukte? Alle drie zijn het serieuze belemmeringen voor een effectief en tijdig verzet. We zullen de geldigheid ervan moeten bekijken en er iets serieus tegenover moeten stellen. dat is niet alleen nodig, dat is gelukkig ook mogelijk.
Laten we met het ongeloof beginnen. Het idee is dat een aanval op Iran - terwijl de VS plus bondgenoten op een mislukking in Irak aankoersen en ook steeds meer vastlopen in Afghanistan - onbegonnen werk is voor de VS. Een nieuw debacle, terwijl de wereldwijde weerstand tegen de VS-oppermacht toch al zo is gegroeid, - gaan ze dat er echt op wagen? Zo stom zullen ze toch niet zijn? Dat is de, ogenschijnlijk geruststellende maar zoals ik al aangaf erg riskante, redenering achter dit ongeloof.
Vlucht vooruit
Maar de redenering miskent een paar dingen. In de eerste plaats is zoiets eerder vertoond. Toen de Amerikaanse oorlog in Vietnam vastliep in de late jaren zestig, groeide de twijfel. Wat deden president Nixon, zijn adviseur Kissinger en de machthebbers om hem heen? Ze escaleerden de oorlog naar buurlanden, eerst met bommen op Cambodja, vervolgens met een invasie in dat land. Een soortgelijke agressie voerden ze tegen buurland Laos.
Ja, uiteindelijk mislukte dat allemaal. Maar voordat de VS dat erkende , de troepen helemaal terugtrok en de bombardementen stopzette was de regio wel vijf jaar en vele honderdduizenden doden verder. Slechts de enorme kracht van de vredesbeweging rond die tijd dwong een snel einde aan de invasie van Cambodja af en weerhield Nixon er waarschijnlijk van om het Noorden van Vietnam met kernwapens te bestoken. Maar in die beweging had het inzicht dat de machthebbers in het nauw in het Witte Huis tot alles bereid waren om de Amerikaanse overheersing overeind te houden, kennelijk de overhand.
We kunnen er maar beter voor zorgen dat hetzelfde nu weer geldt, we kunnen maar beter de ernst onder ogen zien. Het is precies een vlucht vooruit die Bush en Cheney met hun dreigende oorlog willen. Irak en Afghanistan niet onder controle? Laten we de aandacht ervan afleiden en tevens trachten het probleem op te lossen door Iran aan te wijzen als bron van chaos en vervolgens als zodanig uit te schakelen. Dat is de 'logica'. De hachelijke positie waarin de VS zich in het Midden-Oosten heeft gewerkt is, zo beschouwd, juist een factor die het risico van verdere escalatie eerder vergroot dan verkleint.
Escalatie vloeit voort uit strategie
Geen vlucht vooruit betekent: doormodderen in een steeds verder vastlopende oorlog op de twee fronten Afghanistan en Irak. Dat is uiteindelijk voor de VS, meteen vrijwel overspannen en verregaand gedemoraliseerd leger, ook niet echt een optie. Terugtrekken is dat in het perspectief van de machthebbers rond Cheney evenmin: het zou betekenen dat de sterkste macht ter wereld een enorme nederlaag te incasseren kreeg. het zou het mislukken betekenen van de strategie die onder president Bush , vooral na 11 september 2001, is doorgezet. Voor achtergronden: John Bellamy Foster schetst de wortels van die nieuwe, openlijker agressieve koers in "Naked Imperialism", in de Monthly Review van september 2005; een gro9ndige analyse van het noeconservatieve programma geeft Alex Callinicos in "The grand strategy of the American Empire", in International Socialism Journal 97, winter 2002.
Die strategie - verwoord in neoconservatieve denktanks waaronder vooral het Project for a New American Century - komt op het volgende neer. De VS - zo betoogden de ideologen achter de strategie - was uit de Koude Oorlog als overwinnaar gekomen, als machtigste militaire mogendheid. Nu was de kans om die overmacht langdurig in wereldwijde oppermacht om te zetten, om staten die op langere termijn grote rivalen konden worden - China vooral - op afstand te houden en voor te blijven.
Daartoe moest de VS greep houden en waar nodig verwerven op de belangrijkste strategische grondstoffen, vooral olie, en op de gebieden waar die olie gewonnen werd en waardoor de olie vervoerd moest worden. Het ging daarbij vooral om het Midden-Oosten en Centraal-Azië. Staten in die regio dienden te accepteren dat de olie daar op voorwaarden van de Amerikaanse heersers gewonnen, verhandeld en vervoerd diende te worden. Staten die dat niet accepteerden, konden 'regime change' tegemoet zien, door middel van bommen en desnoods invasie en bezetting.
De hele strategie werd ingekleed als kruistocht voor vrijheid en democratie. Maar de kern ervan was het idee dat als de VS de macht had over de olie, de VS daarmee een enorme extra macht in de hele wereld verwierf. Elf september 2001 was deels een wereldwijd zichtvbare aantasting van die oppermacht, een dreun die gewroken moest worden om de Amerikaanse oppermacht te herstellen en te onderstrepen. Maar 11 september 2001 was vooral ook het vrijwel ideale voorwendsel om de hele neoconservatieve strategie op volle toeren te laten draaien, onder het voorwendsel van een 'oorlog tegen terrorisme'. Ruhul Mahajan prikte al in maart 2002 - na de oorlog in Afghanistan, maar ruim vóór de aanval op Irak - veel sprookjes rond die oorlog door in "New Crusade: The U.S.War on Terror" in de Monthly Review van februari 2002.
Vanuit die strategie pakte de VS eerst Afghanistan aan - deels als vergelding voor 11 september, deels om proef te draaien voor de oorlog tegen Irak, deels om militaire invloed te versterken precies tussen het Midden-oostenm Centraal-Azië en de komende vijand China in. Daarna was Irak - boordevol olie - aan de beurt. En nu is het doelwit Iran - die andere grote oliestaat in het gebied, en de laatste grotere macht die zich tot nu toe weigert te onderwerpen aan de oppermacht van de Verenigde Staten.
Het is één grootschalig ambitieus project dat de machthebbers aldaar nastreven. Opgeven is in hun ogen vrijwel ondenkbaar, halfslachtig doormodderen onwerkbaar. Dan rest slechts escalatie - in de vorm van de 'surge' van 30.000 extra militairen naar Irak begin dit jaar, maar ook richting Iran. Ja, dat is gekkenwerk, naar de maatstaven van verstandige en niet geheel afgestompte mensen. Maar het heeft zijn eigen brute rationele logica - die van de winst en die van de heerschappij. Die brute logica brengt binnenkort bommenwerpers en raketten richting Iran - tenzij we ze tegenhouden.
Het feit dat de strategie tot nu toe niet tot de geplande succesvolle pro-Westerse staten in Afghanistan en Irak heeft geleid is ook al geen reden om te verwachten dat de VS geen oorlog tegen Iran zullen beginnen. Allereerst vanwege het al geschetste vlucht-vooruit-verhaal. Maar er is meer. Ja, de VS had graag gezien dat de 'regime change'- operatie in die landen tot zulke stabiele, werk- en plooiibare staten hadden geleid. Maar als dat niet lukt, blijft er een tweede prioriteit recht overeind staan: voorkomen dat zulke landen stabiele werkbare maar niet-plooibare machten vormen.
Als Irak dan geen pro-westerse liberale staat kan worden, dan is vervolgens alles beter dan dat het een anti-westerse stabiele sterke macht wordt. Dat is de achterliggende logica. Liever rokende puinhopen in Bagdad, Basra en Fallujah dan een zelfstandige wederopbouw van een staat die zich aan de Amerikaanse hegemonie onttrekt.
En als de VS niet profiteert van de Iraakse olie en de Afghaanse pijpleidingstrajecten - dan de rivalen China en Rusland zeer zeker ook niet. Voortgezette chaos en oorlog in de regio zijn de tweede keus voor de VS, minder optimaal dan stabiele pro-Westerse staten daar. Maar zelfs die tweede keus is voor de Amerikaanse machthebbers veruit te verkiezen boven zelfstandige ontwikkeling, al dan niet gecombineerd met groeiende invloed voor de rivalen van Amerika in zulke landen.
Aan een permanente chaotische oorlogstoestand valt ook nog grof te 'verdienen' - door wapenindustrie, huurlingenbusiness en allerlei andere ondernemers zoals Haloiburton. Als in die chaos ook Iran gestort zou worden, dan zouden ook daar weer vrienden van het Witte Huis een slaatje uit slaan. Belangrijker: het vooruitzicht van zulke chaos zal degenen die op oorlog aansturen, op zichzelf bepaald niet weerhouden.
Als het bovenstaande hout snijdt, dan stuurt het Witte Huis aan op een oorlog die, in hun termen, rationele en zeer zwaarwegende doelen dient. Het gaat feitelijk om de strijd om hegemonie, om wereldmacht. Van die strijd maakt het onder Westerse overheersing brengen van Iran een wezenlijk deel uit. Het lijkt mij daarom voor tegenstanders van oorlog, en van Amerikaanse overheersing sowieso, rationeel om ervan uit te gaan dat die aanval op Iran er, wat betreft de Amerikaanse machthebbers, inderdaad gaat komen.
(wordt vervolgd)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten