Demonstratie 'tegen terrorisme'? Tegen Koerdische rechten vooral

Minstens vijfduizend Turken hebben afgelopen zondag in Utrecht gedemonstreerd tegen de Koerdische afscheidingsbeweging PKK. Ze riepen op tot "één onverdeeld Turkije". De Turks-Nederlandse Studentenassociatie Erkin had de betoging georganiseerd om stelling te nemen tegen het "terrorisme": "de ruim 40 doden in Turkije vormen het laatste koelbloedige gezicht van terrorisme. Om de daders een signaal af te geven dat ze hiermee niet alleen Turkije aanvallen, maar de gehele geciviliseerde wereld, nodig ik bij deze iedereen uit om zijn stem te laten horen." Ettelijke duizenden mensen hebben dat dus gedaan – en het was een stem van verhit nationalisme, een oproep tot meer onderdrukking en meer geweld.

Alleen de woordkeus van de oproep was al raar: hoezo, het "terrorisme" van de PKK? Die veertig doden waar de oproep van spreekt, wat voor mensen zijn dat? Nieuws.nl sprak van 42 doden aan Turkse kant, waaronder 12 burgers. Maar waar zijn de doden aan de andere kant in het verhaal gebleven? Op donderdag 25 oktober meldt Al Jazeera al minstens 64 doden sinds 21 oktober – aan de kant van de PKK. Alleen al op 24 oktober zouden Turkse militairen 30 strijders van de PKK gedood hebben. Als de demonstranten zich tegen het doden van grote aantallen mensen sowieso zouden keren, dan zouden ze hebben moeten betogen tegen het Turkse leger, niet tegen de PKK.

Inderdaad was het Turkse militaire geweld een reactie op eerdere PKK-aanvallen. Op 11 oktober maakt Al Jazeera melding van 15 door de PKK gedode militairen. Ook heeft de PKK acht Turkse soldaten gekidnapt, meldt de BBC op 27 oktober. En op 29 september had de PKK 13 mensen omgebracht door een bus met machinegeweervuur te doorzeven. Vier van hen waren lid van de Dorpswachten, een door de Turkse staat opgezette paramilitaire organisatie die de PKK moet helpen bedwingen. Maar aan die aanslag gingen militaire operaties vooraf die 15 PKK-strijders het leven kostten. In de oplaaiende strijd kwamen vervolgens twee Turkse soldaten om het leven, en tevens bombardeerden Turkse vliegtuigen "posities van Koerdische rebellen", zoals Al Jazeera dat op 29 oktober omschreef.

Wat we hier zien is een klassieke guerrillaoorlog waarin gewapende Koerdische strijders Turkse militairen doden en gevangen nemen, en ook Koerdische paramilitairen die de Turkse staat helpen als doelwit kiezen. Als dat terrorisme is, dan is het doden van Koerdische strijders dat ook. Die PKK-beschieting van die bus is dubieus: wie waren die andere 11 slachtoffers, naast de 4 paramilitairen? Maar minstens zo dubieus zijn de bombardementen en beschietingen van Koerdische 'posities' door het Turkse leger. Bij zoiets plegen doorgaans niet alleen maar guerrillastrijders om te komen, maar ook burgers. En weten we wel zeker dat al die PKK-strijders die het Turkse leger zegt te doden wel echt PKK-strijders zijn?

Wie protesteert tegen 'terrorisme', maar daarbij alleen naar het geweld van de PKK kijkt, ondersteunt het veel grootschaliger geweld vanuit de Turkse staat. Die dreigt er openlijk mee om de oorlog uit te breiden naar Iraaks-Koerdistan, vanwaaruit de PKK voor een deel opereert. Voor een eventule invasie heeft Turkije zelfs al 100.000 militairen klaargezet.

Achter het etiket 'terrorisme' dat de Turkse demonstranten op de PKK plakken, gaat een chauvinistische afwijzing van het Koerdische onafhankelijkheidsstreven schuil. "Eén onverdeeld Turkije" - één van de leuzen van de demonstranten in Utrecht - is nu precies de dwangbuis waar veel Koerden uit willen breken, en met reden.

De Koerdische strijd voor onafhankelijkheid is rechtmatig. Turkije heeft heel lang zelfs maar ontkend dat Koerden het recht hebben zich als een volk te beschouwen. Het gebruik van hun taal werd systematisch ontmoedigd, eigen culturele faciliteiten evenzeer. Elke uiting van Koerdisch zelfbewustzijn kreeg met grove repressie te maken. Het Koerdische nationalisme is geworteld in de terechte afkeer van dit soort ontkenning van legitieme rechten van Turkse zijde.

Een tijdlang hebben Koerdische activisten hun strijd gezien als deel van een breder verzet van links in Turkije. Maar grote delen van Turks links, gevangen in de mythische progressieve seculiere Turkse eenheidsstaat, wilden niets weten van dit Koerdische vrijheidsstreven. Dat bracht een handvol Koerdische activisten ertoe om voor zichzelf te beginnen, Turkije niet meer te zien als maatschappij die door een gezamenlijk linkse strijd omgevormd kon worden, maar eenvoudig als bezettersstaat.

Deze groep vormde in de jaren zeventig de PKK en begonnen rond 1984 een gewapende strijd tegen de Turkse staat. Die strijd richtte zich tegen het leger, maar ook tegen mensen die de PKK als collaborateurs beschouwde. En dat begrip werd door de autoritair geleide en niet zachtzinnig opererende PKK vrij ruim genomen. De leiding ervan was immers gevormd door de meer hardhandige varianten van de stalinistisch-maoistische traditie, en dat liet nare sporen na.

Het Turkse leger onderdrukte dit legitieme verzet met grof geweld. Het aantal doden in de jaren tachtig en negentig bedroeg volgens een artikel op BBC-website rond de 37.000, het leger verwoestte 3.000 Koerdische dorpen. Uiteindelijk zakte het verzet in nadat PKK-leider Ocalan in 1999 gevangen was - een teken hoe kwetsbaar een groep is als er teveel afhangt van de aanwezigheid van een aanbeden grote leider. Na de invasie van Irak door de VS in 2003 kwam het Noorden van dat land – feitelijk Iraaks-Koerdistan – in handen van Koerdische partijen en milities. De PKK kon deze gebieden mede als uitvalsbasis gebruiken en pakte haar verzet weer op. De huidige aanvallen zijn daarvan een teken.

Het etiket 'terroristisch' dat VS, NAVO en EU de PKK heeft toegekend, past vrij slecht bij die organisatie. Al Qaeda en vergelijkbare groepen lieten met hun aanslagen op het WTC, in Madrid 2004, Londen 2005 en elders blijken dat ze het doden van burgers in een tot vijand verklaarde maatschappij best vonden. De Taliban in Afghanistan voert haar guerrilla tegen de NAVO-bezettingsmacht deels tegen militairen, maar voor een wel erg groot deel ook tegen mensen wiens enige 'fout' is dat ze zich tegen de Taliban willen keren. De Taliban-strijd heeft daarmee een grote, en akelige, terroristische dimensie. Dat is overigens geen enkele reden is om de NAVO-bezetting ook maar een dag langer te tolereren, want precies die bezetting roept de rechtmatige weerstand op waaraan ook het Taliban-geweld op verwrongen wijze uidrukking geeft.

De PKK-strijd, hoe autoritair ook, heeft de terroristische dimensie die de Taliban kenmerkt echter toch veel minder. Wie desondanks de PKK 'terroristisch' noemt, geeft daarmee aan dat hij of zij de interpretatie van de Turkse staat onderschrijft, en de bezetting van Turks-Koerdistan tot elke prijs wil voortzetten. Dat geldt overduidelijk ook voor de Turkse demonstranten in Utrecht: hun demonstratie is ene oproep tot onderdrukking en tot nog grootschaliger anti-Koerdisch geweld. Dat geweld zou wel eens niet tot Koerdistan beperkt kunnen blijven. Een vechtpartij tussen Koerden en Turken in Doetinchem afgelopen weekend laat zien hoe dichtbij de escalatie kan komen, al staat verband met het geweld in Turks-Koerdistan zelf niet vast.

Ja, de demonstranten in Utrecht probeerden zich niet tezeer als anti-Koerdisch te manifesteren. "De Koerden zijn onze broeders", was zelfs een leus aldaar. Maar hoe zou jij reageren als je een eigen weg in ging, en je broers stuurden soldaten op je af op je af? Als Turken door Koerden als broeders en zusters gezien willen worden, dan is het zaak dat Turken en anderen zich zich keren tegen het Turkse militaire geweld dat iedere broederlijke band tussen Koerden en Turken kapot maakt.