Antifascisme in Arnhem: was deze nederlaag nodig?

Toch nog een paar observaties naar aanleiding van de actie die antifascisten afgelopen zaterdag tegenover de mars van de Nederlandse Volksunie (NVU) hebben geprobeerd te voeren. Het is niet meer heet van de naald, maar de zaak is belangrijk genoeg om er op terug te komen.

Allereerst de NVU-mars zelf. Ze hadden hun actie verpakt als protest tegen pedofilie, en eiste maar liefst de doodstraf voor pedofielen. Op die eis zelf ga ik verder niet eens in, het was overduidelijk een voorwendsel om te mogen wandelen, hun eigen mensen in georganiseerd verband moed te geven, en hun nazi-geluid te verspreiden. Uit de eigen oproep bleek uit welke hoek de wind waaide: een lange lijst van voorwerpen en symbolen die niet mochten sloot die oproep af. Ik citeer (met tegen – en weerzin): "Hakenkruis, SS runen, cijferlettercombinatie 18, 88, Blood &Honour (BH), C18)(…) Het vermommen d.m.v sjaals en/of capouchons is verboden (…) Blikjes en flesjes zijn tijdens de demonstratie niet toegestaan…" Duidelijk, toch? De NVU-leiding gaat er dus van uit dat haar aanhang het liefst met hakenkruizen en andere nazi-symbolen zou marcheren, terwijl die het bier in blik rijkelijk naar binnen zou gieten, de blikjes vervolgens in de aanslag. Dát laat de aard van die partij, en slechts om geen moeilijkheden met de politie te krijgen instrueerde chefje Kusters zijn aanhang om zich in te houden.

Meten met twee maten

Volkomen terecht nam de Antifascistische Actie (AFA) dan ook initiatief tot een tegenactie. Op zaterdag 27 oktober, de dag van de nazi-mars, verzamelden zich tientallen antifascisten zich voor hun protest tegen de nazi-mars. Al meteen sloot de in groten getale op de been gebrachte politie – 250 agenten maar liefst – de antifascisten in. Odaarna arresteerde de poltiedeze demonstranten, voornamelijk op grond het samenscholingsverbod dat de gemeente voor de gelegenheid had uitgevaardigd. Zo belette de Arnhemse gemeente met behulp van de politie de actie die mensen tegen de NVU-nazi’s wilden houden. De arrestanten verdienen groot respect en waardering voor hun inzet en hun moed.

Die nazi’s konden intussen vrijwel ongestoord marcheren, door de Burgemeesterswijk in Arnhem (een extra onverdraaglijke gedachte voor mij: ze zijn op pakweg honderd meter afstand vande plaat vooprbijgekomen waar ik een jaar of twaalf heb gewoond. Maar dit terzijde). Er vond een arrestatie van een nazi plaats vanwege wapenbezit. Maar dit was geen aanleiding voor de politie om de nazi-optocht alsnog te ontbinden. De antifascisten echter zaten die middag vast, maar wapens leverde de fouillering bepaald niet op, nazi’s, wiens gewelddadige houding uit hun favoriete symbolen bleek, mochten onder politiebegeleiding lopen. Vreedzame antifascisten mochten dat niet. Twee maten hanteerde de gemeente. Daarmee speelde de autoriteiten de nazi’s een kwalijke overwinning toe, en bezorgde ze antifascisten een nederlaag.

Die nederlaag gaat verder dan het saboteren van een linkse protestactie. De antifascisten zijn aangehouden, zonder waarschuwing dat ze in overtreding waren, zonder dat ze de kans kregen om zich te verspreiden of terug te trekken. Dat is – naast het samenscholingsverbod zelf - een verdere inbreuk op het demonstratierecht. Zijn deze arrestaties daardoor niet gewoon onrechtmatig? Waarschuwen dat men in overtreding is lijkt me wel het minste.

Hopelijk vechten de gearresteerde antifascisten hun boetes krachtig aan. Mocht dat lukken, dan ligt de weg naar het eisen van schadevergoeding wegens het onterecht vastzetten van mensen open. Zeker indien voorzien van stevige publiciteit kan dit de gemeentelijke neiging in Arnhem om het demonstratierecht aan te tasten stevig dwarsbomen, en uit democratisch oogpunt is dat hard nodig.

Maar, ook als achteraf de arrestaties onrechtmatig blijken, is op de dag zelf het kwaad wel geschied: antifascisten vast, nazi’s vrijwel ongehinderd aan de wandel. Een nieuw stapje naar een gevaarlijke normalisering’ van openlijke nazi-activiteiten is daarmee gezet, met ‘dank’ aan de gemeente Arnhem. Uoitvoerige berichtgeving over de gang van zaken vind je op Indymedia; een kort bericht lees je op het IS-weblog.

Waarom geen vergunning vragen?

Met pijn in het hart voeg ik daar echter aan toe dat de gekozen aanpak van de AFA het optreden van de politie en van de gemeente Arnhem nodeloos makkelijk maakte, en daardoor het nazi-overwinninkje eenvoudiger maakte dan noodzakelijk. Ik doel hierbij op twee aspecten. Allereerst vroeg AFA geen vergunning aan voor de demonstratie. In de tweede plaats bleek uit de oproep zelf veel te weinig bleek wat voor actie de AFA in gedachten had. Was het bedoeling om luid te protesteren tegen de nazi-mars, door middel van een eigen demonstratie? Was het de bedoeling om een poging te doen om de nazi-mars daadwerkelijk te verhinderen, de route te blokkeren bijvoorbeeld? Uit de oproep was dat niet goed op te maken.

Beiden zijn verdedigbaar, als aanpak tegen de NVU. Maar wil je behoorlijke aantallen mensen naar een actie krijgen, dan is het nodig om daar van tevoren duidelijkheid over te gevenb. En gezien de aantallen mensen die de laatste paar keren naar AFA-demonstraties kwamen, verdiende de eerste opzet – een demonstratief tegengeluid, maar geen daadwerkelijke blokkade – de voorkeur, als het doel tenminste was om een iets grotere groep dan de traditionele AFA-doelgroep te bereiken.

Het niet aanvragen van een vergunning vond en vind ik een funest besluit, een grote fout. Nee, de gemeente heeft niet het recht om het demonstratief en in groepsverband uiten van een mening aan vergunningen te binden. Toch was aanvragen van een vergunning voor deze actie veel en veel beter geweest. Er had op die aanvraag op drie manieren kunnen worden gereageerd – en alle drie openden ze betere mogelijkheden dan wat er nu gebeurde.

Eerste mogelijkheid: de gemeente geeft vergunning, voor een plaats in de binnenstad. Dan ligt de weg open voor een brede mobilisatie, dan wordt het veel makkelijker om bijvoorbeeld mensen van SP en GroenLinks op de been te krijgen. Legale demonstraties trekken makkelijker grote aantallen mensen dan verboden acties, zelfs al blijkt het verbod achteraf onrechtmatig. Je kunt mensen die alleen naar legale demonstraties durven te komen afdoen als ‘soft’ of erger. Je kunt ze echter ook verwelkomen als bondgenoten, op weg naar grotere gezamenlijke acties. Dat tweede lijkt me een zinnige benadering, tenminste als breed verzet ophouden – en niet onze politieke smetvrees uitleven – ons doel is.

Tweede mogelijkheid: de gemeente weigert de vergunning te geven. Dan zou AFA alle ruimte hebben om dat aan te vechten, en dat luid van de daken te schreeuwen ook. De gemeente zou dan te kijk staan als kwaaie pier, als autoriteit die bezorgde antifascisten dwarsboomt en van hun democratische rechten berooft en nazi’s intussen de ruimte geeft om met de wet aan hun kant hun kwalijke ding te doen. Intussen kon AFA mensen blijven oproepen om toch naar de aangekondigde plek te komen op de dag van de actie. Door uit te stralen dat AFA wel bovengronds wilde demonstreren, maar dat de gemeente dit onmogelijk tracht te maken, had AFA vertrouwen van iets grotere groepen mensen kunnen winnen. Dat had de opkomst, ook als het verbod gehandhaafd bleef, ten goede kunnen komen. En op weg naar de actie had AFA flinke aandacht in de plaatselijke media kunnen krijgen. Antifascisten hadden die ruimte dan mooi kunnen benutten om niet alleen de gemeente als ondemocratisch neer te sabelen, maar ook het gevaar van de NVU-mars onder bredere aandacht kunnen brengen.

Derde mogelijkheid: de gemeente had vergunning gegeven, maar voor een absurde, slecht bereikbare plek, ver buiten het stadscentrum en van de plaats des onheils waar de nazi-mars zou zijn. Dan geldt dezelfde aanpak als bij mogelijkheid twee. Een demonstratie toestaan op een plaats waar je niet kunt komen en waar bijna niemand je ziet, is een eigenlijk bijna een verkapt demonstratieverbod. Wat je beoogt met je demonstratie – grotere aandacht, op een zichtbare manier en dus op een relevante plek – gaat zo bij voorbaat te mist in. Ook dat had je kunnen aanklagen als inbreuk op het demonstratierecht van antifascisten. Ook in het aanvechten van die plek en het eisen van een betere hadden antifascisten aandacht op hun bezorgdheid over nazi’s en hun woede over de gemeentelijke opstelling kunnen vestigen.

Nodeloze nederlagen lijdt links al genoeg

Zowel bij de tweede als bij de derde mogelijkheid had je intussen gewoon mensen kunnen oproepen om naar de plaats te komen waarvoor antifascisten vergunning hadden aangevraagd. Daarmee maak je duidelijk aan de gemeente dat het je ernst is, en zet je druk op de ketel. Zet de gemeente haar verbod door, dan is er – mede vanwege de verhoogde publiciteit – kans dat het aantal antifascisten dat zich verzamelde, groter was dan nu. En hoe groter de groep, hoe lastiger de aanhoudingen en hoe groter de politieke schade achteraf voor de gemeente. Immers, 70 mensen aanhouden is één ding, 350 mensen aanhouden nog iets anders. Puur vanwege een groter aantal was er dan zelfs kans geweest dat de politie op het laatste moment bakzeil had gehaald en het verbod niet consequent had gehandhaafd. Je weet het niet.

En zelfs al hàd je, vanwege het verbod, de actie niet kunnen voeren, zelfs al was je uiteindelijk óók opgepakt – dan nòg hadden antifascisten iets bereikt dat ze, door geen vergunning aan te vragen, nodeloos zijn misgelopen. Het niet doorgaan van de actie op straat was dan méér dan gecompenseerd door de aandacht die antifascisten, met een offensieve en op effectieve publiciteit gerichte houding, op de nazi-dreiging en de gemeentelijke medewerking daaraan hadden kunnen afdwingen.

Maar zo is het dus allemaal niet gelopen. AFA koos ervoor om de mogelijkheid die het aanvragen van een vergunning aanvragen en het spel vervolgens handig spelen biedt, niet te benutten. AFA koos ervoor om de funeste aanpak van radicaal isolement waar ze met de acties van afgelopen zomer voor een deel bovenuit wist te stijgen, weer in ere te herstellen. Ik vind dat – gezien de dreiging die ook van kleine nazi-clubjes uit kan gaan als ze geen effectief tegenspel krijgen - meer dan jammer. Nodeloze nederlagen lijdt links immers al ruimschoots genoeg.