Opstand van scholieren - in één woord 'groots'

Het zijn dramatische dagen, grootse dagen vooral ook, in week 46 eren week 47. november 2007. Het zijn dagen waarin bescheiden protesten van scholieren opeens uitgroeien tot felle demonstraties in Groningen, gevolgd door een kleine scholierenopstand in Sittard en Geleen. Daarna enkele stille dagen op het scholierenfront. Vrijdag, 23 november echter was het raak. Een grote scholierenstaking, heftige, enthousiaste en soms eventjes grimmige demonstraties is tal van plaatsen, tot nu toe 23 arrestaties – Nederland maakt een serieuze scholierenopstand mee zoals dathier niet eerder is vertoond. Veel wijst erop dat de protesten maandag verder gaan, met een neiging tot uitbreiding en verheviging.

Hele goede redenen voor actie

Over het scholierenprotest zijn meerdere wezenlijke dingen te zeggen. Voorop staat de volslagen rechtmatigheid van de acties. Of je nu zelf scholier bent, of ouder/ verzorger, docent of simpelweg voorstander van goed en menselijk onderwijs – de scholierenopstand die nu op gang is gekomen verdient het om erkend te worden als een terechte strijd voor beter onderwijs. De scholierenopstand verdient daarom ook ondersteuning, actieve solidariteit. Aan alleen ‘begrip’ hebben de stakende scholieren niet erg veel.

Scholieren hebben gegronde reden tot woede, ze vechten voor een rechtvaardige zaak. Het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) heeft een uitvoerig dossier over de zaak als PDF-bestand via haar actiesite Stop 1040 beschikbaar gemaakt. Het gaat om de zogeheten 1040-uren-maatregel. Die schrijft scholen voor dat er minimaal 1040 uren jaarlijks les wordt gegeven. Dat is sowieso erg veel. Toen ik scholier was, waren zeven lesuren van 50 minuten stevig. Dan zat je van 8.20 tot 14.35 uur in de lokalen. Maar de meeste dagen waren om 13.45 uur wel afgelopen. Soms was er een achtste uur, dan sleepte de schooldag zich voort tot 15.25 uur (maar daar stond dan wel weer ergens een eerste uur vrij tegenover). Erg productief was zo’n laatste lesuur zelden.

Nu vang ik op dat school tot 16.00 of 17.00 uur helemaal niet meer buiten de orde is. Dat is simpelweg te lang, te veel, te zwaar. Wie beweert dat die jonge mensen van nu het zo makkelijk hebben vergeleken met vroeger, kletst onzin. Als ik stakende scholieren op TV hoor roepen 'Minder Uren', dan kan ik ze alleen maar heel groot gelijk geven.

Maar het is erger dan dat. Die voorgeschreven 1040 uren worden vaak genoeg niet ingevuld, wegens tekort aan leraren. Dat betekent dat de scholieren wat op de school moeten rondhangen, allerlei vage vervangende activiteiten moeten doen om die norm maar te halen. Bij studiedruk voegt zich verveling, frustratie, het futiele gevoel van 'wat doe ik hier?' Leerlingen lange schooltijden in de maag splitsen, en ze dan ook nog zoet houden met flauwekul – is het gek dat leerlingen in groten getale uit hun vel springen?

Voeg daarbij het feit dat scholieren hier geen enkele echte keus in hebben. Ze zitten niet vrijwillig op school, ze zitten er volgens de leerplichtwet. En de meesten van hen zitten ook nog eens ruim onder de kiesgerechtigde leeftijd. Het beleid waar de 1040-uren-norm deel van uitmaakt, is boven hun hoofden, buiten hen om tot stand gekomen.

Achter de opstandigheid van scholieren ligt stellig ook weerzin tegen een autoriteit die geen rekening houdt met wat de scholier wil en aankan, een doodgewoon en volslagen terecht verlangen naar vrijheid en zeggenschap. Dat onderliggende algemener rebelse gevoel verklaart naar mijn idee de leus die scholieren in Leiden riepen, volgens De Volkskrant: 'Ik heb schijt aan de overheid!'

Hier en daar vang je de opvatting op dat veel scholieren niet weten waar hun eigen acties om draaien, dat het ze gewoon om de gein en het spijbelen is te doen. Mij lijkt dat eerste nogal neerbuigend: scholieren praten met elkáár, en dat MSN-bericht dat rondging op donderdag en de actielawine hielp ontketenen noemde heel helder de reden. Dat de drang naar vrije uren, de behoefte om uit de band te springen, voor veel leerlingen meespeelde, en voor sommigen misschien zelfs de overhand had, kan best wezen.

Maar zou precies die drang naar vrije uren en naar een paar uren bandeloosheid niet ook zijn wortels hebben in de overmatige studiedruk en de futiele lesinvulling, mede vanwege die 1040 uren? Die laatste vormde misschien niet voor iedereen het bewuste motief om de boel op zijn kop te zetten, maar lag er evengoed wel degelijk mede aan ten grondslag. En iedere splitsing tussen 'echte actievoerders' en 'spijbelaars' die 'van de chaos profiteren' is gevaarlijk en onterecht. Dat binnen de acties er best extra aandacht voor het waarom mag zijn, dat scholieren elkaar als het ware daarin kunnen scholen, en dat dit nodig is ook, is hiermee niet in strijd.

Groot, wild en chaotisch

De acties zijn opvallend groot, opvallend snel gegroeid ook. De eerste acties trokken steeds een paar honderd mensen, meestal van één of enkele scholen. De landelijke demonstratie was netjes, maar niet enorm van schaal. Maar het msn-bericht dat kennelijk vanaf donderdagavond rondging, viel op licht ontvlambare bodem in vrijwel heel het land.

De volgende plaatsen kwam ik tegen in de berichtgeving: Amsterdam ( Sint Nicolaaslyceum, Fons Viyae Lyceum, Geert Grote College), Assen, Bergschenhoek, Bleiswijk, Boxtel (Jacob Roelandlyceum), Coevorden, Den Bosch, Breda, Drunen (Oultremontcollege),Ede, Eindhoven, Emmen, Enschede, Hoogeveen, Leiden (Da Vinci College), Middelburg, Oosterhout, Papendrecht, Purmerend, Raamsdonksveer (Dongemond College), Roosendaal (Norbertus College), Roozendaal, Rotterdam, Spijkenisse, Tilburg (Odulphus Lyceum, Zaanstad, Zaandam, Zaltbommel (Cambium Scholengemeenschap), Zeist (Christelijk Lyceum Zeist, waar een hele reeks video-fillmpjes van zijn).

Op een kaartje dat de Volkskrant laat zien zie ik echter dat ook in Arnhem, Nijmegen, Valkenswaard actie was – en in nog een reeks andere plaatsen bovendien. De NOS had het over honderd scholen en 20.000 actievoerende leerlingen. Dat is niet gering. Dat zijn niet wat losse acties. Dat is een landelijke scholierenopstand van formaat.

Opvallend is ook de felheid van de protesten. Zeer enthousiaste menigten gingen het schoolplein op, en vervolgens de straat. Woede ging gepaard met een uitgelaten, soms regelrecht euforische houding. En waarom ook niet?! De woede heeft gegronde reden. Het enthousiasme zodra scholieren merkten dat de staking daadwerkelijk rolde was heel logisch. De uitgelatenheid eveneens: heel even viel het juk van school en lesroosters, leraar en gezag, weg. Natuurlijk slaat dan het hoogst besmettelijke, maar kerngezonde vrijheidsvirus toe. De scholieren waren uitgelaten omdat ze zichzèlf er uit hadden gelaten.

En ja, hier en daar leidde die uitgelatenheid tot wilde, niet altijd even verheffende taferelen. Maar ook dat is niet gek. Scholen zijn snelkookpannen, waarin grote aantallen jonge mensen, boordevol levenslust, adrenaline en hormonen, onder druk worden gezet om te presteren. De actie jaagt het deksel van die snelkookpan. Is het raar dat het hier een daar een wilde boel wordt?

Wat als rellen en vandalisme getypeerd wordt in berichtgeving, verdient die naam niet. Wat eieren tegen een schoolgebouw – het gebouw waar de leerlingen juist stakenderwijs uit zijn gebroken, het schoolgebouw dat zo ongeveer symbool staat voor keurslijf en teveel lesuren. Een paar eieren zijn dan gauw gegooid en niet misplaatst. Dat jonge mensen in groten getale op een straat of rotonde gaan staan en zitten om hun protest voelbaar te maken is een goede zaak. Dat zoiets dan leidt tot wat eieren richting stadsbus is niet erg handig, maar ook weer niet zo vreemd: je verovert een kruispunt, dan verdedig je het ook…

Agressie tegen docenten en tegen een cameraman is een slechte zaak, temeer daar vooral docenten wel degelijk steun uitspraken. En een cameraman doet ook alleen maar zijn werk. Maar ik heb de indruk dat het bij dit soort dingen om randverschijnselen ging, die ten onrechte werden uitvergroot in de beeldvorming. Helaas bezwijkt ook het LAKS daar gedeeltelijk voor. "Het Landelijk Aktiekomitee Scholieren LAKS wijst rellen af", zo berichtte de Volkskrant - alsof rumoerige demonstraties meteen maar rellen genoemd moeten worden. Gelukkig voegt LAKS-bestuurder Max Patelstki er relativerend aan toe: "Maar een eitje moet kunnen." Gelukkig is Max Patelski behalve keurig bestuurder ook nog doodgewoon een boze scholier.

De reactie van het gezag wordt met verwijzing naar die randverschijnselen goedgepraat, maar dat deugt niet. In de eerste plaats lokt de autoritaire houding van ten minste sommige scholen, maar ook politie, zelf een felle reactie uit. Ik zag een foto in het Brabants Dagblad van scholieren die niet mee mochten staken maar vanuit de ramen actievoerders toejuichten of iets dergelijks. Die mensen waren domweg opgesloten terwijl leeftijdsgenoten van een andere school de straat op waren. In wat voor stemming zullen zulke scholieren zijn als ze, na weerstand van de school, wèl naar buiten weten te breken?

En waar waren die meppende agenten in Middelburg – de beelden zijn talloze malen vertoond inmiddels – goed voor? Er was daar zichtbaar weinig aan de hand. Scholieren stonden op de weg, ze liepen al weg van de politie. Maar de agenten bleven maar slaan. Het LAKS – goeddeels afwezig in de acties zelf trouwens, en druk bezig met zich distantiëren van een uit haar naam verspreide actie-oproep voor 26 november – heeft inmiddels laten weten dat ze tegen dit politiegeweld een klacht indient. Goed zo. Je mág geen vreedzame mensen met knuppels slaan, ook niet als ze op de weg staan in strijd met één of ander politieregeltje waar leven noch dood mee gemoeid is verder. Overigens was het nog mooier geweest als ze die actie-oproep wel had gedaan of tenminste ondersteund. Dat laatste kan gelukkig alsnog.

Agressief was niet alleen de politie, in en buiten Middelburg. Repressief waren niet alleen sommige schoolbesturen die staking smoorden met opsluiting van leerlingen, eerder deze week al beproefd aan het Trevianum College in Sittard. Bot en hooghartig was ook de opstelling van politici. Staatssecretaris van Bijsterveldt van Onderwijs liep daarin voorop. Naast slijmwoorden vol begrip voor de zorgen van de leerlingen over hun onderwijs was er vooral een strenge toon over de heftige actievormen: "Scholieren die zich misdragen plaatsen zich buiten de discussie", zei ze. En "het gooien van eieren en het trappen van rotzooi is geen goede bijdrage".

Kennelijk vind ze haar eigen onwrikbare en halsstarrige vasthouden aan de 1040-uren-norm wel een "constructieve bijdrage". En over wat voor "discussie" heeft ze het, als haar beleid vastligt? "De norm van 140 uur staat wat mij betreft", zegt ze. Blijkbaar moet je met vele duizenden jonge mensen "rotzooi trappen" om de zaak werkelijk in beweging te krijgen: dankzij de heftige scholierenacties wordt er nu tenminste over die 1040-norm gepráát.

Hoe verder?

Hoe zal het verder gaan? Het gonst verder onder scholieren, dat is duidelijk uit tal van signalen. Er doet via internet en degelijke een oproep de ronde om maandag weer te gaan staken. Zelfs het NOS journaal maakte daar melding van.

Actievoerders aan het woord

Commentaren, bijvoorbeeld bij YouTube-filmpjes, geven twee dingen aan: we gaan door, maandag weer! Maar ook: het is erg ongeorganiseerd, dat moet beter. Continuïteit, gekoppeld aan organisatie, dat is het verlangen dat nu uit scholieren zelf naar voren begint te komen. een goed voorbeeld lever een prachtvideo op YouTube, waarin de staking op het Jacob Roelandlyceum in Boxtel te zien is. Bijna aan het eid staat daar met grote letters op het scherm: "maandag 11.00 uur" en in een volgend shot "nog een keer".

Maar dan de commentaren eronder! "Ckrr vette staking... maandag kleine pauze weer", zegt Baramovich. "Is echt ene vet filmpje man, maar wel dom dat ze met eieren aan het gooien zijn, maar ja", zegt smwder. " Super staking Maandag weer!" roept Bekerfin. Daarna xNaomi94: "Ik kreeg dit doorstuurmailtje.." waarna een actie-oproep om op 26 november weer te staken volgt (nog zonder nep-ondertekining van het LAKS trouwens). en heleboel juichkreten in de maandag-weer - sfeer.

En dan opeens dit, van Tony Jonker: "Mensen!!!!! Regel zoveel mogelijk leerlingen om naar Den Haag te komen naar het binnenhof..... iedereen uit het hele land massaal naar Den Haag..... en we zetten hhet op ze kop.....niet luisteren dan maar voelen!" En, helemaal prachtig, LoserLuCk: "wow... anyonew trhat speaks english here be able to explain to me how many of these stakings will need be done to change a few rules?" Antwoord van heejoo, pal daarop: "as many as it takes", pal daarop gevolgd door "only next time a bit more organised".

En dan, CocktailChick aan het woord: "Maandag dan maar wat georganiseerder en ZONDER eieren? Aangezien je hier alleen de gooiers en de school mee hebt en laten die er nou allebei net niks aan kunnen doen. Ik denk dat zonder eieren, met megafoon ect., effectiever is". Zo gaat het verder. Mensen in beweging, in hun eigen beweging waar ze nu al enorm trots op mogen zijn, rechtstrreeks aan het woord, hardop aan het nadenken over hoe zehet verder moet met hun acties. Geweldig om te lezen!

Meer organisatie, meer structuur en richting, dat is waar mensen in actie dus zelf naar beginnen te streven. Tegelijk zou het me ook niets verbazen als na het weekend ook scholieren in beweging komen die tot nu toe niet hebben gestaakt en gedemonstreerd. Die zullen dan vergelijkbare taferelen teweegbrengen als we gisteren hebben gezien of meegemaakt. Dat is gezond, dat laat zien dat de beweging groeit.

Bondgenoten en tegenstanders

Naast continuïteit en organisatie, en ermee verbonden, is er aan nog iets behoefte: doelgerichtheid, een scherpe kijk op wie de tegenstander is die verslagen moet worden. Dat zou sommige ongelukkige actievormen minder ruimte geven, en de slagkracht vergroten.

Zo is het ergens wel logisch dat mensen eieren naar hun schoolgebouw gooien, zoals ik al aangaf. Maar je schiet er niet veel mee op: schoolgebouwen maken geen lesroosters en voeren een uren-norm in. Een middelvinger opsteken tegen docenten, zoals scholieren in Leiden volgens de Volkskrant deden, kan erg opluchten, zeker als je leraar neerbuigend doet over scholieren in actie en leerlingen perse in de lokalen wil houden.

Maar docenten snappen vaak best waarom leerlingen protesteren, en laten hun goedkeuring vaak blijken ook. Ook dat is logisch: zij hebben er ook last van als ze zinledige uren moeten vullen door als een soort van oppas bij leerlingen moeten zitten; de 1040 uur die voor leerlingen studiedruk zijn, vertaalt zich voor docenten als werkdruk. Beiden mogen omlaag, docenten zijn dan ook potentiële bondgenoten van stakende scholieren. Dat veel van die docenten dat nu nog anders zien, is waar. Scholieren in actie moeten dat aan zulke leraren en leraressen duidelijk maken. Dat lukt beter met gesprekken dan met middelvingers, hoezeer die vingers ook te begrijpen zijn.

Schoolbestuurders zijn een ander verhaal. Hun obsessie is niet onderwijskwaliteit of het welzijn van de leerlingen. Hun ding is rust en orde aan de school, en het voldoen aan opgelegde normen – waaronder die nare 1040-urenregeling. Die norm zelf is verkeerd; maar schoolbesturen die krampachtig die norm willen halen en daarvoor allerlei uitvallende uren opvullen met onzin-lessen kiezen de verkeerde kant.

Er is minstens één school die een andere optie gekozen heeft: ruim onder de wettelijk vorgeschreven norm gaan zitten, en de boete die daarop staat gewoon betalen. Als alle schoolbesturen hetzelfde zouden doen, was die hele 1040-uren-norm zo voorbij. Als schoolbesturen de norm zouden negeren en de boete zouden weigeren te betalen trouwens ook. Dat is een eis die leerlingen met recht aan hun schoolleiding kunnen stellen: geen 1040-urennorm op onze school!

Ook een oproep in dezelfde richting om actievoerende leerlingen op zijn minst niet te dwarsbomen in hun verzet, zou niet misplaatst zijn. Het opsluiten van leerlingen in hun lokalen terwijl buiten op straat leerlingen van andere scholen lopen te demonstreren is geen opleggen van de leerplichtwet, maar doodgewoon vrijheidsberoving, gevangenhouding zonder enige rechtmatigheid.

Maar het beste doelwit van de scholierenprotest is wel degelijk het landelijke beleid, de 1040urennorm zelf en de regering die daaraan vasthoudt. Daartegen actievoeren vergt meer dan stakingen en demonstraties verspreid over het land. Een landelijke demonstratie in de stad waar die regering zit en dat beleid gemaakt wordt zou een nieuwe dimensie in de strijd brengen. stootkracht van het protest enorm vergroten en allerlei kleine ontsporingen afremmen. Het commentaar van Tony Jonker, zojuist aangehaald bij de YouTube-video, laat zien dat dit besef leeft. 20.000 scholieren verspreid over tientallen plaatsen is één ding – en een goed ding.; Diezelfde 20.000 scholieren en meer die – samen met solidaire docenten, ouders, verzorgers en vele anderen – optrekken naar de regeringsgebouwen is nog iets anders.

Actiecomités en verder...

Intussen dient de groeiende beweging dient nu wortel te schieten, stevigheid te scheppen, zichzelf te structureren, wil ze door kunnen breken en winnen. Wortels, stevigheid en structuur van scholierenprotest bouw je het best op de plek waar die scholieren dagelijks moeten zijn: op en vanuit de scholen zelf. Dat gebeurt al. Waar inmiddels gestaakt en gedemonstreerd is, zijn ongetwijfeld gangmakers bezig geweest hun medescholieren in beweging te brengen.

Als zulke gangmakers zich bundelen in actiecomités per school is dat een stap vooruit. In Sittard bestaat iets dergelijks al: Actiecomité Stop 1040 heeft via een Open Brief al van zich laten horen. Contact leggen tussen zulke actiecomités, als zij van de grond komen, per stad maar zo snel mogelijk ook landelijk, maakt de beweging meteen veel sterker. Dan kunnen actievoerende scholieren voeling houden met elkaar, ervaringen uitwisselen, ondersteuning bieden tussen scholen onderling.

Zaak is dat actiecomités geen handjevol actievelingen blijven, maar spreekbuis en actiecentrum voor grote aantallen scholieren. Slechts in samenspraak met die medescholieren kom je tot goede actieplannen die ook brede steun vinden. Het kiezen van zulke comités, en het keer op keer bijeenkomen van alle actievoerende leerlingen per school is dan logisch.

Studenten aan Franse universiteiten beslissen bijvoorbeeld op Assemblees General (Algemene Vergaderingen) of ze hun faculteit blokkeren of andere acties voeren. Stakende trein-m en metrobestuurders in Frankrijk beslisten op AGs per station dagelijks over voortzetting of opschorting van hun staking. Dit type van radicaal-democratische organisatie komt van pas nu de scholierenopstand zo ver is gekomen als die nu is. De acties zijn een zaak van alle actievoerende scholieren samen. Wat is er logischer dan dat scholieren hun besluitvorming erover dan ook samen democratisch op poten zetten?

Maandag zal erg veel duidelijk worden, vermoed ik. Komt er een herhaling van afgelopen vrijdag? Verzwakt de beweging net zo snel als die opgekomen is? Degenen die daarop hopen, of ze nu schoolbestuurder zijn, staatssecretaris of politiechef, zouden zich wel eens kunnen vergissen.

Komt het maandag inderdaad tot grootschalige acties van scholieren, dan is een scholierenstaking voor onbepaalde tijd, tot de 1040-uren-maatregel van tafel is, wellicht dichterbij dan veel mensen misschien nu nog denken. Dat zou de protesten ook houvast geven, stevigheid, zodat je niet steeds opnieuw moet afwachten of losse actie-oproepen wel of niet weerklank krijgen. Naar mijn mening is zo’n staking, gekoppeld aan plaatselijke acties om draagvlak te bouwen en een landelijke betoging om de beweging extra richting en stootkracht te geven, een logische volgende stap in deze al zo grandioos ver gekomen strijd. Inderdaad, we beleven dramatische, vreugdevol-dramatische dagen.

Voor dit artikel is onder meer gebruik gemaakt van:

Wilde staking leerlingen, Brabants Dagblad

Msn: 'staak na kleine pauze', De Volkskrant

Scholieren opgepakt bij protestacties, NRC

Tientallen stakende scholieren opgepakt, nu.nl

Tientallen aanhoudingen bij scholierenstakingen, nieuws.nl

Protest op Museumplein, Het Parool

Scholierenacties in diverse steden, Het Parool

Demonstrerende Nederlandse scholieren richten vernielingen aan, De Morgen

Scholieren in opstand, Indymedia.

Daarnaast heb ik veel gehad aan gesprekken met twee mensen die actief zijn in het scholierenverzet. Ik bedank hen allebei hartelijk, wens ze sterkte en neem mijn pet voor ze af Dus: go Leroy Hellenband, go Dylan Paauwe, go go go and victory will come !

Opm.: nog niet helemaal af, qua fotootje; maar ik wacht niet langer:-)