Verkiezingen: eerste impressies

De resultaten zijn binnen, en de dreun zal nog lang naklinken in het land. Een paar eerste conclusies die zich na de verkiezingsuitslag van 22 november al laten trekken.

1. De balans tussen links en rechts ie een klein beetje verschoven naar links. PvdA, SP en GroenLinks hebben samen 65 zetels. Niet genoeg voor een linkse meerderheid, maar wel 7 meer dan in 2003. Zo bezien is er sprake van een bescheiden linkse opmars, maar zeker niet van de linkse doorbraak die zich in peilingen van 2004 en 2005 aftekende.

Op 29 oktober 2004 bijvoorbeeld stonden de linkse partijen in de Politieke Barometer samen op 78 zetels, een meerderheid (peiling van 5 november aanklikken als je wilt checken; daar staat ook de peiling van de week ervoor vermeld). Alle drie de partijen gingen toen vergeleken met de kamerverkiezingen van 2003 vooruit. Dat was vlak nar de grote vakbondsprotesten van die herft, met hun hoogtepunt op 2 oktober, toen op en rond het Museumplein te Amsterdam zo'n 300.000 mensen betoogden tegen vooral de aantasting van pensieoenrechten die het kabinet door wilde drukken. Precies dit soort straatprotest gaf de linkse partijen in de peilingen vleugels. Met het afnemen van dit type acties op grote schaal is de positie van links ook electoraal verzwakt.

2. Links als geheel rukt dus een klein stukje op, de afkeer van Balkenende's bezuinigingen en marktwerking komt mede aan de linkerzijde ten goede. Maar wàt een verschuiving binnen links zien we! Alle winst die links binnenhaalt, is verworven door de Socialistische Partij. Die haalt tevens stemmen weg bij mensen die eerder PvdA stemden. Resultaat is de mega-overwinning van de SP: van 9 naar 26 zetels. Gisteren was "de dag dat de socialen de liberalen zijn gepasseerd", zei een glunderende Jan Marijnissen volkomen terecht. We zien binnen links een ruk naar links, zo sterk dat de groei van de SP het verlies van PvdA en GroenLinks méér dan compenseert. Dat is het dramatisch goede nieuws van deze verkiezingsdag.

3 Maar daarmee houdt het goede nieuws nog niet op. De coalitie CDA-VVD-D66 is haar meerderheid van samen 78 zetels kwijt; daar zijn er nog maar 66 van over, een verlies van 12 zetels. Alle drie de partijen verloren zetels. Het meest natuurlijk de VVD, die gewoon een heerlijke vernederende nederlaag te verwerken kreeg. D66 verloor de helft. Maar ook het CDA verloor drie zetels, en voor de overwinnaarshouding van Balkenende op verkiezingsavond was weinig aanleiding. Ja, zijn CDA verloor minder dan verwacht - maar het verloor. Ja, het CDA werd de grootste partij. Maar de linkse partijen samen zijn vrijwel net zo groot als de coalitie van Balkenende Twee, en twee zetels groter dan de coalitie CDA VVD waarmee Balkenende mee doorging nadat D66 het eerder dit jaar voor gezien hield.

4. De regeringscoalitie heeft dus verloren, mensen willen in meerderheid een ander beleid. Dat maakt 22 november 2006 tot een goede dag voor iedereen die zich wil keren tegen rechts en de ondernemers. Maar een deel van het néé tegen de regering wijkt niet uit naar links. Andere partijen ter rechterzijde oogsten. De ChristenUnie scoort met haar bedaarde oppositietoon, waarin ze meer dan eens aan de zelfde kant als de linkse partijen opereert.

Ernstig, een serieuze smet op een prachtige dag, is de onverwacht grote groei van de Partij voor de Vrijheid van Geert Wilders. Zoals we ter linkerzijde en verheugende groei van hard links zien - deels ten koste van rechts, goeddeels ten koste van meegaand en soft links - zo zien we ter rechterzijde een groei van hard rechts. En deze Wilders lijkt me aanvoerder van een stevig politiek verschijnsel. Waar Fortuyn zijn club binnen een paar maanden in elkaar sleutelde heeft Wilders twee jaar de tijd gehad. Waar Fortuyn geen ervaring in de politiek had, daar was Wilders al jaren Kamerlid voor de VVD. Wilders en zijn partij zijn geen eendagsvlieg, maar vertegenwoordigen een levensgevaarlijke opkomst van uiterst rechts.

Binnen dat uiterst rechtse kamp hebben de andere twee het afgelegd. Lijst Vijf Fortuyn - de opvolger van de LFP - is verdampt. Haar verhaal bestond vooral uit het noemen van het ideeëngoed van Pim en het memoreren van het feit dat ze nu de kinderschoenen ontgroeid zijn en dus een nieuwe kans verdienen. Wat de relevantie van die fameuze ideeën waren, en wat ze zou gaan doen met een eventuele nieuwe kans, bleef tamelijk onduidelijk. Kiezers, ook Fortuynistische kiezers, zijn niet helemaal gek en lieten de LPF-opvolgers vallen.

Datzelfde gebeurde bijna net zo drastisch met Eén NL, de club van Marco Pastors. "Voor één zetel zouden we er niet aan begonnen zijn", of woorden van die strekking, mopperde Pastors op verkiezingsavond, toen peilingen erop wezen dat hij die ene zetel nog kreeg. Hij erkent dat zijn boodschap wellicht nog "te genuanceerd" was. Binnen hard rechts heeft het meest òngenuanceerde geluid gewonnen. Dat werd geleverd door de steeds griezeliger Geert Wilders. Daartegenover is het feit dat Joost Eerdmans zegt: "ik ga een baan zoeken, ver van Den Haag". Maar ik blijf lid van Eén NL", een schrale troost. Hoe graag ik die man - rechts en niet dom, en daarom een gevaarlijke tegenstander - ook zie vertrekken (zie "Eén NL -'Zo gaat het soms'", op de website van de Volkskrant.

Wilders is dus de sterke man van uiterst rechts geworden. Maar verkiezingsdag was vooral de dag dat links - stevig, hard links - electoraal doorbrak. Het wordt zaak dat we de houding die hierdoor uitgedrukt wordt helpen vertalen omzetten in het rode elan op straat en werkvloer waar het deels ook uit voortkomt, en in effectieve strijd Die moeten we voeren tegen welk rechts beleid van welke regering dan ook, èn tegen de versterkte uiterste rechterflank. Het worden onrustige maar kansrijke tijden.