Burqaverbod: kwalijk en zot

Afgelopen donderdag hield een twintigtal mensen, omringd door veel meer journalisten, een demonstratie tegen het burqa-verbod waar de regering mee dreigt. Deze demonstratie had van mij veel groter gemogen, het verbieden van de burqa is verkeerd en gevaarlijk.

Het verbod is verkeerd, omdat de rechten van mensen om zich te uiten inperkt, omdat het een inbreuk is op de rechten van mensen om naar hun overtuiging, religieus of anderszins, te leven en zich daarnaar te kleden ook. Het is een aanval op de vrijheid van meningsuiting en van godsdienst. Het verbod is gevaarlijk omdat het een precedent schept voor verdere inperkingen van democratische rechten, met name van Moslims. Gevaarlijk ook omdat deze wet - mede op initiatief van de uiterst-rechtse Wilders gepland - een beloning is voor Islamofobe politici en organisaties, en daarmee het zelfvertrouwen van uiterst rechts verder aanwakkert.

Voorstanders van een burqa-verbod komen met ongeldige argumenten en drogredeneringen. Hiermee doen ze voorkomen alsof het hier om iets anders gaat dan om islamofoob racisme. Ik noem een paar van dit soort argumentaties.

1. 'Het gaat niet speciaal om gezichtsbedekking met burqa's, het gaat erom dat mensen in de openbare ruimte herkenbaar moeten opstellen.' Echt waar? Als ik zou willen, kan ik me in een mum van tijd onherkenbaar maken. Ik laat mijn baard staan en verzorg die netjes, laat mijn grijze haar groeien en verf het hoogblond, vervang mijn bril door contactlenzen, vervang mijn huidige kleren door een keurig burgerlijk camouflagepak, oftewel gestreeken overhemd en pantalon, colbertje en stropdas. Niemand die me nog herkent. Gaat zoiets verboden worden?

Over onherkenbaarheid gesproken, gaat de ME van nu af aan opereren zonder de glazen kap van de helm omlaag te doen voordat ze demonstranten uiteenjaagt - in de openbare ruimte? Of mag die vorm van onherkenbaarheid wel? Ik denk dat de anonimiteit die ME-ers via hun helm kunnen krijgen voor slachtoffers van politiegeweld een serieus gevaar oplevert: het gevaar voor herkenning kan tenminste nog werken als een rem op ontsporing.

Dat er omstandigheden zijn dat de identiteit van iemand - in welke outfit dan ook - even moet kunnen worden vastgesteld zal wel waar wezen. Een meisje dat in burqa examen doet, zal waarschijnlijk geen bezwaar maken als de docent vriendelijk vraagt of er even gekeken mag worden of ze ook werkelijk is wie ze zegt dat ze is. Maar dat kan totaal geen reden zijn om haar te verbieden in burqa naar klas of examen te komen. Om over een verbod van het dragen ervan op straat maar te zwijgen.

2. 'Het dragen van ene burqa kan een vermomming zijn voor mensen met kwade bedoelingen. Iemand in burqa kan wel een bom bij zich hebben. Veiligheid boven alles, juist in deze tijden van terrorisme en gevaar.' Prachtig, nietwaar? Een beetje terrorist gaat natuurlijk proberen om niet op te vallen, lijkt me. Het dragen van een burqa is vrij uitzonderlijk en trekt de aandacht - precies wat iemand die met een bom aan het zeulen is op weg naar een treinstation niet wil. Wie echt bezig is met een aanslag, zal zich onopvallend gedragen en kleden. Misschien verdient het daarom aanbeveling om het dragen van onopvallende gangbare kledij aan banden te leggen of zelfs te verbieden...

3. 'Het dragen van een burqa is een uiting van een reactionaire moraal, een vrouwvijandig wereldbeeld, een opvatting waarin vrouwen zich moeten schamen voor hun lichaam en zich moeten vernederen. Het dragen van een burqa schaadt daarmee de emancipatie.' Een dubbelzinnig argument. Stel dat het waar is dat de vrouw die een burqa draagt, daarmee uiting geeft aan de opvatting dat vrouwen zich nederig en beschaamd dienen op te stellen. Stel dat achter haar keus voor een burqa inderdaad een vrouwvijandig en reactionair wereldbeeld vol zelfhaat steekt - is een verbod dan het antwoord? Ik zou zeggen: verkeerde opvattingen - en vrouwvijandigheid is verkeerd! - bestrijd je door met de mensen die deze opvatting aanhangen in discussie te gaan, er een betere opvatting tegenover te stellen en de twee opvattingen met elkaar in aanraking te brengen.

Voorwaarde hiervan is dat de dragers van beide opvattingen het recht hebben om die tot uiting te brengen. Verbod blokkeert discussie. Wie mensen ervan wil overtuigen dat het dragen van burqa's verkeerd is, zal moeten beginnen met de erkenning van het recht om die burqa vrijelijk te dragen. Pas na die erkenning komen de vragen: waarom doe je dat? Dan kan er een discussie beginnen - op basis van gelijkwaardigheid en respect.

Maar we mogen er niet eens van uitgaan dat een vrouwvijandig wereldbeeld ten grondslag ligt aan het dragen van een burqa. De simpele waarheid is dat we dat alleen kunnen zeggen als we daar eerst naar gevraagd hebben. Mij valt op hoe zelfbewust dragers van burqa of andere hoofdbedekkende kledingsstukken vaak spreken over een zeer bewuste keus voor dat kledingsstuk, wortelend in een sterke beleving van hun geloof. Ik begrijp dat niet allemaal. Maar dat hoeft ook niet. Ik begrijp van de opvatting van zoveel mensen vrij weinig (neoliberalen bijvoorbeeld, onbegrijpelijk, die lui...). Ik respecteer echter de keus van mensen, en ik verdedig het recht om een keus te maken die ik niet begrijp of waar ik het zelfs totaal mee oneens ben.

Bij dragers van een burqa komt daar nog iets bij: deze mensen steken in het huidige islamofobe politieke klimaat hun nek uit, durven tegen de stroom in te gaan, en verdienen wat mij betraft daarom eerder extra respect dan een trap na in de vorm van een verbod. Ik hoef het met hun standpunt niet eens te zijn om toch de moed van degenen met dat standpunt te kunnen erkennen en waarderen.
"Vrijheid is altijd en uitsluitend vrijheid voor de andersdenkende", schreef de marxiste Rosa Luxemburg in een kritiek op autoritaire praktijken van de Bolsjevieken toen ze aan het hoofd van de Russische revolutie stonden. Graag misbruiken liberalen en conservatieven deze woorden om er de autoritaite geest van het communisme mee te 'bewijzen'. Dat Luxemburg haar kritiek bracht op basis van beperkte informatie, maar vooral op basis van grote solidariteit en bewondering voor de Bolsjevieken, 'vergeten' deze gelegenheidsfans van Luxemburg daarbij graag. Maar de woorden van Rosa Luxemburg zijn juist een antwoord op de liberale voorstanders van inbreuken op de vrijheid: "vrijheid is de vrijheid van de andersdenkende"- ook als die andersdenkende een wereldbeeld heeft dat totaal niet het mijne is, en ook als mensen daarvan door middel van kledij willen getuigen. Uit naam van die democratische vrijheid dus: geen burqa-verbod.

3. 'Vrouwen dragen die burqa niet vrijwillig; echtenoten of andere familieleden dwingen hen daartoe.' Dit is wellicht het meest misselijke en hypocriete argument in deze zaak. Het is om te beginnen beledigend voor de betrokken vrouw zelf. Het idee dat iemand zelf een keus maakt om een burqa ter dragen wordt bij voorbaat uitgesloten. Het is beledigend voor moslims: het idee dat binnen moslim-gezinnen vrouwen eigen keuzes maken, is blijkbaar bij voorbaat ondenkbaar. Het is ook nog eens beledigend voor de mannelijke echtenoot, of welk mannelijk familieled dan ook. Blijkbaar zijn dat allemaal huistirannen en vrouwenhaters. Enige bewijsvoering wordt blijkbaar niet nodig gevonden.

Maar is het dan nooit waar dat een man de vrouw dwingt tot het dragen van een burqa? Vast wel. Maar dat moet je dan van geval tot geval netjes aantonen voor je zoiets roept. Dat is één. Belangrijker nog: zelfs als mannen hun vrouw ertoe dwingen, is een verbod dan een zinnig antwoord? Thuis zit de man die zegt: burqa op! Buiten staat oom agent die zegt: burqa af! Van zoiets worden vrouwen niet vrij, lijkt me. Van zoiets worden vrouwen verscheurd, verkrampt en verknipt.

Wie vrouwen wil steunen tegenover een echtgenoot die de baas over ze speelt - of het nu om kledij gaat of andere levenskeuzes, of de vrouw nu moslim is of niet - moet beginnen met die vrouw als gelijkwaardig te bejegenen, als iemand die eigen keuzes kan maken. Keuzes waar je het niet mee eens hoeft te zijn om ze toch te respecteren. Tegelijk moet dan hulp geboden moet worden, als een vrouw weg wil bij bijvoorbeeld de echtgenoot. Die mag niet im de gelegenheid zijn om de vrouw dingen op te leggen of haar tot dingen te dwingen die zij niet wil.

Steun voor de vrouwen, tegenwicht tegenover mannen die de vrijheid van vrouwen in proberen te perken. Een burqaverbod steunt de vrouwen niet maar perkt nogmaals hun rechten in. Een burqaverbod dwarsboomt dwingende mannen niet maar speelt alleen maar hun houding van 'wij moeten ons tegen een boze buitenwereld verweren, ook via onze kledij' in de kaart. Zo bevrijd je geen vrouwen, zo sta je de bevrijding van vrouwen alleen maar extra in de weg.

Tegengaan van vermomming, bescherming tegen bommenleggers, optreden van familiewege opgedrongen kledij: geen van alle houden ze stand. De echte drijfveer van het burqa-verbod ligt dan ook niet in redelijke argumenten, maar in een verdere stigmatisering van Moslims. Die worden, door op zo n verbod aan te dringen, in de hoek gezet als onaangepast en vijandig tegenover 'onze cultuur'. Maar het is juist deze agressieve houding - Islamofoob racisme - die een vijandige houding vanuit de Moslimgemeenschap oproept. Wie dat niet wil moet zich keren tegen de uitingen van islamofobe politiek waar het dreigende burqa-verbod er één is.

De hele discussie erover wekt trouwens de indruk alsof overal moslima's in burqa rondlopen. Dat is natuurlijk onzin, volgens een bericht in The Guardian dragen een paar honderd vrouwen een burqa. Er leven naar schatting een miljoen moslims in Nederland, waar hèbben we het over?!De hele discussie laat zien dat vrijwel niets gek genoeg is als je er Moslims maar als minderwaardig of dubieus mee kunt afschilderen.

Buitenlandse media zijn kritisch over het burqaverbod en zeggen soms zeer verstandige dingen erover. Time Magazine noemt dit soort maatregelen in een artikel van 24 november "een boodschap aan alle Moslims om meer Nederlands (wat dat ook mag wezen) en minder als moslims te handelen." Het typeert de houding achter zo'n verbod: "het is best dat je Moslim bent, maar herinner ons er niet aan via de manier waarop je je kleedt." En het concludeert vinnig: "Fundamentalisme verdient kritiek, daar kunnen we het allemaal mee eens zijn - maar dat moet dan worden uitgebreid naar het 'progressieve' fundamentalisme dat achter de campagne tegen de hoofddoek schuil gaat"(het artikel gaat niet alleen over het Nederlandse burqa-verbod maar over verwante maatregelen en voornemens in andere landen, tegen het dragen van hoofddoeken op scholen in Frankrijk bijvoorbeeld). (gevonden via een weblogstuk op de site van de NRC).

De Economist noemt de reden van de maatregel: "de wens van minister Vewrdonk meer kiezers met deze boerkastunt te verwerven." Tevens lezen we: "Wat mensen dragen is een uiting van hun identgiteit, en dat varieert nu eenmaal van piercing tot hoofddoek, aldus het tijdschrift." Het bericht sluit af met: "Het blad hamerde er voorts op dat het niet liberaal is om anderen voor te schrijven wat ze wel of niet kunnen dragen, speciaal als het gaat om een religieuze minderheid. Die zou in het nauw gedreven juist meer boerka's gaan tellen dan het handjevol dat er nu in rondloopt. Voorts zouden geweldplegingen tegen de islamitische minderheid kunnen worden aangewakkerd door het verbod dat duidelijk in strijd is met liberalisme en tolerantie. Het maakt het daarna ook erg moeilijk van anderen te eisen dat ze coulant moeten zijn." Dit alles komt uit een stukje dat de Volkskrant aan het artikel in The Economist wijdde. Weinig aan toe te voegen, dacht ik zo - behalve wellicht dat we voor een serieuze verdediging van vrijheden steeds minder terecht kunnen bij een liberalisme dat zelfs aan hara eigen liberale vrijheidsidee lak heeft.

Tenslotte: zowel Economist als Time zijn bepaald geen linkse brladen. Met het bombarderen en overhoop schieten van Moslims in de landen waar ze wonen - Afghanistan,, Irak - hebben deze bladen geen moeite, zolang de operaties nog de indruk wekken succes te boeken en niet teveel kosten en slachtoffers aan Brits-Amerikaanse kant met zich meebrengen. Dat zelfs dit soort bladen stelling nemen tegen burqaverbod en verwant islamofoob beleid laat zien hoe rechts, hoe reactionair en hoe racistisch de hoofdstroom van het officiele politieke debat in Nederland al is verschoven.