Latijns-Amerika naar links (jaaroverzicht deel 5, mei 2006)

In het Midden-Oosten heeft wereldmacht USA momenteel de grootste problemen. Zelf is het vastgelopen in Irak, één dezer dagen haalt het dodental aan Amerikaanse zijde de 3000. In Afghanistan is de in 2001 verdreven Taliban aan een comeback bezig, en lijkt een wat mij betreft zeer welkome nederlaag van de VS, de NAVO en ook de 1400 soldaten die Nederland naar Uruzgan gestuurd heeft slechts een kwestie van tijd. In Libanon heeft VS-bondgenoot Israël in juli en augustus een grote nederlaag geleden tegen het door Hezbollah aangevoerde verzet.

Maar nergens in die regio loopt het kapitalisme waarin de VS voor wereldwijde ordebewaker speelt, fundamenteel gevaar - vooralsnog. De verzetsbewegingen in Irak, Libanon en elders worden gedomineerd door Islamistische groeperingen die de agressors en bezetters van hun erf willen jagen, maar willen de economische basis, met haar schrille verdeling tussen arm en rijk, in grote lijnen intact laten. Ze zijn anti-imperialistisch, maar niet antikapitalistisch.

Hoe anders is dat in Latijns-Amerika! Daar is de VS niet alleen bezig haar greep te verliezen aan een reeks van linkse regeringen en bewegingen. In het kielzog van sommige van die regeringen groeit de druk om met het kapitalisme zelf te breken. En de VS - die anders allang grof zouden hebben ingegrepen, met staatsgreep en invasie - rommelt wel wat achter de schermen. Maar de supermacht kan vrij weinig doen, precies omdat ze vast zit in het Iraakse drijfzand.

Het hele jaar door volgden ontwikkelingen die de kracht van links in Latijs-Amerika aangaven elkaar op. In november 2006 won Rafael Correo, een linkse kandidaat, de presidentsverkiezingen in Ecuador in een tweede ronde. In de eerste ronde bleef hij nog achter bij Alvaro Noboa, een ondernemer die in bananen doet en het boegbeeld was van rechts. Overigens heeft ook Correo twijfelachtige connecties: een multimiljonair, Isidro Romero Carbo en een Coca Cola-vertegenwoordiger in Ecuador financierden mede zijn verkiezingscampagne, zo berichtte Inter Press Service. Voor al te groot vertrouwen in de man lijkt me niet bij voorbaat reden.

Maar Correo keert zich tegen VS-overmacht en de dominantie van de vrije markt. Hij wil geen vrijhandelsverdrag met de VS, wil het contract voor de Amerikaanse militaire basis in Manta niet verlengen, wil de greep van de regering op de olierijkdom versterken en staat op goede voet met de linkse Venezuelaanse president Chavez. Steun van een reeks van volksbewegingen leverde hem mede de overwinning op in de tweede ronde. Druk van zulke bezegingen zal ervoor moeten zorgen dat de maatschappij werkelijk verandert, ten gunste van de arme meerderheid en met die meerderheid in een hoofdrol. De linkse verkiezingszege smaakt naar meer. Meer interessants over de verkiezingen trouwens in een artikel voorafgaand aan de verkiezingen op de website van de Council on Hemispheric Affairs. De daar uitgesproken verwachting dat CCorrea al in de erste ronde zou winnen, bleek niet uit te komen, zoals we zagen.

In december volgde dan de grote overwinning van Chavez in Venezuela. Daarmee gaat het door hem als "Bolivariaanse Revolutie" benoemde veranderingsproces een volgende ronde in. Sinds begin 2005 noemt hij het doel van de veranderingen openlijk "socialisme". Wat dat inhoudt - een sociaaldemocratische verzorgingsstaat, een mild staatskapitalisme zoals op Cuba, of een werkelijk socialistische omvorming? Het is vooralsnog onduidelijk. Maar drastischer verandering, in de richting van werkelijk socialisme, zijn met de verkiezingszege van Chavez wel degelijk dichterbij gekomen. Aan de armen en arbeiders om ervoor te zorgen dat "socialisme" meer wordt dan een holle kreet, aldus José A. Laguarta Ramirez op de website Venezuanalysis.com.

Een derde land waar veel gebeurde dit jaar was Bolivia. Daar trad in januari de met absolute meerderheid gekozen Evo Morales aan als president. Twee dingen verwachtten veel mensen van hem: een grondwetgevende vergadering om de Boliviaanse staat te verbouwen zodat de leden van de inheemse meerderheid geen tweederangsburgers meer waren: en het heroveren van de gronstoffen, olie en gas, terug in handen van de Boliviaanse staat.

Op beide fronten zette Morales stappen - maar halfslachtig. Er is inmiddels een grondwetgevende vergadering, maar daar vindt al maanden een weinig verheffend getouwtrek plaats tussen de regering en een rechtse oppositie die voorvechter is van grote aitonomie van de provincie Santa Cruz. En juist daar zitten belangrijke gasvoorraden, daar heeft de rijke top een belangrijke machtsbasis. Via het weblog Blog from Bolivia is de gang van zaken te volgen, bijvoorbeeld in het overzichtsstuk "Political Winds". Overigens heeft de schrijver, Jim Shultz, een geloof in de ogelijkheden tot compromis dat ik in dit soort situaties niet kan delen.

Op het tweede front heeft Morales een belangrijke stap gezet. Op 1 mei nam hij de controle over de olie- en gaswinning over van de diverse multinationals die eigenaar zijn. "Nationalisering" werd dat genoemd, maar dat woord lijkt me misplaatst. Hij gebruikte de controle niet om de bedrijven in staatshanden te brengen, die controle was een drukmiddel om de bedrijven ertoe te brengen in nieuwe onderhandelingen akkoord te gaan met een hogere afdracht aan de Boliviaanse staat. Dat is een stap vooruit, het beperkt de ondernemersmacht. Maar nationalisering was het niet. "Nationalisering = Onderhandeling", zegt Jim Shultz erover.

En hoe goed het ook was om te zien hoe de greep van ondernemers op hun bedrijf tijdelijk verdwenen was - de aanblik van Boliviaanse soldaten die de bedrijfsterreinen bewaakten kon mij niet bekoren. Hetzelfde Boliviaanse leger dat nu de ondernemers even plaagde, heeft keer op keer op arbeiders en boeren geschoten wanneer die te voortvarend voor hun rechten opkwamen.

Morales heeft zijn presidentschap juist te danken aan die arme bevolking, aan de massabeweging die keer op keer voor nationalisering van grondstoffen en meer zeggenschap voor de inheemse bevolking in opstand kwam. Het Boliviaanse leger stond tegenover dat volksverzet en verdient als helper in de strijd voor nationalisering groot wantrouwen. Het neemt allemaal niet weg dat de stap van Morales tegen de olie- en gasbedrijven een stap vooruit was, en dat nog wel op de symbolische eerste mei. Mede vanwege die laatste datum trouwens is dit artikel over Latijns-Amerika in deze maand, op zichzelf vrij willekeurig ondergebracht in dit jaaroverzicht. Het had minstens zo goed bij de maand december gezet kunnen worden, maar daar heb ik alweer een ander idee voor. Per slot van rekening gaat het om de stukken, die maanden zijn kapstok, moeten we maar denken....

Maar het land dat wellicht de meest hoopvolle ontwikkeling van heel het continent te zien gaf was Mexico. En ook daar was een gebeurtenis - maar dan een bloedige - in de maand mei een wezenlijke schakel in de keten van gebeurtenissen. Op meerdere fronten kwam een massabeweging op die het inmiddels rechtvaardigt om te zeggen dat afgelopen jaar de Mexicaanse revolutie op gang is gekomen.

Het voert te ver om het hele traject te schetsen. Al Giordiano heeft een prachtig artikel erover geschreven voor de New Left review: "Mexico´s Presidential Swindle". Enkele aspecten van de oplevende strijd: aan het begin van het jaar kwam de zogeheten Andere Campagne van de Zapatistas op gang. Daarmee beoogden ze gemeenschappen en activisten die op allerlei plaatsen zich verzetten, met elkaar in contact te brengen, ervaringen uit te wisselen ern stappen te zetten naar een antikapitalistische beweging in het land.

Tegelijk vond in april een mijn- en metaalstaking plaats. nadat de regering van bovenaf een vakbondsleider had vervangen die zich te kritisch begon op te stellen. Oproerpolitie viel op 20 april het door stakers bezette metaalbedrijf aan: twee doden, enkele tientallen gewonden. Dan La Botz geeft een heldere analyse in Against The Current.

In juli vond, tegen de achtergrond van dit soort protesten, de presidentsverkiezing plaats. De voorzichtig-linkse Lopez Obrador won hoogstwaarschijnlijk, maar de rechtse Calderon kreeg met forse fraude het presidentschap toegespeeld. Maandenlang bleven vele honderdduizenden mensen protesteren tegen de verkiezingsdiefstal. Obrador heeft zelfs een soort tegenregering gevormd. Het laatste woord is hier niet over gezegd.

In mei vond tegelijk een gebeurtenis plaats die zeer velen in Mexico schokte.In Atenco, dicht bij Mexico City, viel de politie een aantal marktkooplui aan. Die hadden eerder een rol gespeeld in acties waarmee een nieuw vliegveld was tegengehouden. Zapatistas organiseerden solidariteit met de handelaars. Op 14 en 15 mei viel de politie de actievoerders aan, arresteerde, mishandelde en verkrachtte een groot aantal mensen, ook na huiszoekingen in de omgeving. wellicht hoopten de autoriteiten met zulk soort onderdrukking de mensen bang te maken terwijl ze hun verkiezingsdieftal voorbereidden. Wellicht was het gewoon de losgeslagen standaardreflex van het plaatselijke politieapparaat. Hoe dan ook, "Atenco" werd symbool voor een Mexicaanse staat die zich democratisch noemde, maar zich nog steeds als politiestaat gedroeg.

Maar het meest spectaculair was de volkopstand in de zuidelijke deelstaat Oaxaca. Die begon als staking van docenten. Op 22 mei bezetten ze het plein van de hoofdstad van de deelstaat. Op 14 juni viel een grote politiemacht de stakers en hun bondgenoten aan. De actievoerders vochten echter terug en heroverden hun plein. Vervolgens vormden ze een Volksassemblee van de Volkeren van Oaxaca en eisten ze het aftreden van de gehate gouverneur Ruiz. De APPO beoogde zelf de kiem te zijn voor een nieuw bestuur, en nieuw soort bestuur ook, van de deelstaat. Juist dat laatste - een voorbeeld dat in andere provincies al wordt nagevolgd - brengt de revolutionaire dimensie van de ontwikkelingen in Mexico aan het licht. Ik schreef eerder over de ontwikkelingen, onder andere "Bloedvergieten Oaxaca: Mexicaanse revolutie bedreigd". Actuele ontwikkelingen in en rond Oaxaca zijn goed te volgen via Narco News

In oktober/november lanceerde de Mexicaanse staat een golf van onderdrukking in de opstandige provincie. Maar het lijkt me erg onwaarschijnblijk dat het komende jaar de strijd van de arme bevolking in Mexico niet door zal gaan, niet zal groeien zelfs. Het gezichtsverlies dat de Mexicaanse "democratie" zichzelf met de verkiezingsdiefstal en de repressie in Atenco en Oaxaca bezorgd, heeft, maakt de machthebbers kwetsbaar, hoe grof het geweld dat ze proberen in te zetten ook mag zijn.