Working Class Hero: opmerkingen 26 jaar na de dood van John Lennon

"As soon as you're born, they make you feel small
By giving you no time instead of it all
Till the pain is so big you feel nothing at all

A working class hero is something to be
A working class hero is something to be..."

Dat zijn de beginregels van Working Class Hero, van John Lennon. Het is één van de twee mooiste songs die ik ken (de andere van de twee is Desolation Row, van Bob Dylan). Vandaag, 26 jaar geleden, schoot een verknipte fan John Lennon dood. Ik herinner me die dag: het was een grauwe dag, er lag wat sneeuw, ik was te laat op college omdat ik in de verkeerde trein was beland. Op het bord voorin de collegezaal had iemand gekalkt: "John Lennon is vermoord" . Ik vond het een nogal flauwe grap - totdat ik hoorde dat het de waarheid was. Ik geloof niet dat een moord op een publieke figuur ervoor of erna een diepere indruk op me maakte en me meer van de kaart bracht.

Waarom raakte zijn dood mij - een linksige student geschiedenis die graag zong en gitaar speelde - destijds zo? En waarom doet het mij - inmiddels niet linksig meer maar links, maar muzikaal op dezelfde lijn verder gegaan - nog steeds zoveel? Er zijn, naar mijn idee, grotere musici en songschrijvers: Bob Dylan wint het wat mij betreft, vooral vanwege zijn teksten. Er zijn ook consistenter linkse activisten dan Lennon, die slechts een handvol jaren echt expliciet rood uit de hoek kwam.

Zijn keuze voor links werd zichtbaar in 1969 toen hij en zijn vrouw Yoko Ono stelling nam tegen de Vietnam-oorlog. Maar ook al eerder vielen Lennon's teksten op door subtiele maatschappijkritische observaties. Nowhere Man , bijvoorbeeld, over bureaucratische traag draaiende molens, en een futiel ambtenarenbestaan dat klaarblijkelijk iets diepers symboliseert:

"He's a real nowhere man
sitting in his nowhere land
making all his nowhere plans for nobody
(...)
Nowhere man please listen
you don't know what you're missing
nowhere pan, the world is at your command..."

Dit alles gezongen met Lennon's lijzige stem, strak arrangement, meerstemmige vocale harmionieën die de soms schrille tekst treffend omlijsten - één van de beste Beatles-songs wat mij betreft, en al uit 1965. In 1968 zingen de Beatles, met hem in de hoofdrol Revolution .

"But if you talk about destruction,
Don't you know that you can count me out?"

Zo zingt hij daar; van gewelddadige revolutie wil hij (nog) niets weten. Maar op de veel rustiger uitvoering van hetzelfde nummer op de zogeheten White Album van de groep, zingt hij: "Don't you know that yopu can count me out/ in". HIj is er gewoon niet uit. En in 1969 klinkt het al, erg stellig: "Power tothe People, right on" . En ja: "Say you want a revolution - we better get one right away", zo luidt het daar. Niet zijn sterkste song, het is te plat om als lied echt indruk te maken. Goede politieke puziek is niet hetzelfde als pamfletten op rijm met drie akkoorden erachter.

Vanaf 1969 zette hij zich in voor links activisme en werkte met radicalen samen in New York. In 1972 maakte hij een plaat, "Some Time in New York City", waarin dat radicalisme duidelijk blijkt. Volgens kenners is het niet zijn beste plaat, juist omdat propaganda de boventoon voierde bovcen artistieke kracht. Dat is altijd het gevaar als kunstenaars zich engageren voor maatschappijverandering.

Dat hij lang niet altijd in die valkuil belandde, bewezen echter eerdere songs. "Working Class Hero" is een voorbeeld. Het veel bekendere "Imagine" ook. Dat is een lyrisch maar tegelijk heel rechtstreeks pleidooi voor een communistische wereld:

"Imagine no possessions
I wonder if you can
Nothing to kill or die for
A brotherhood of man..."

In een live-versie maakte hij van die laatste zin "a brotherhood and a sisterhood of man" , waarmee hij liet zien dat hij aan héél de mensheid dacht, en niet alleen aan de mannelijke helft. En mocht hij dat even vergeten dan hielp Yoko Ono hem wel herinneren. Hij zag revolutionaire politiek als iets breders en iets diepers zag dan alleen arm tegen rijk. Precies die ontvankelijkheid voor de strijd tegen onderdrukking in zijn veelvormigheid maakte Lennon op zijn best zo grootst.

"Imagine" werkt, omdat de beelde heel direct zijn, terwijl ze ingebed zijn in muziek die on de rand van sentimenteel is. Maar de breekbare maar toch altijd ietsje ruwe stem van Lennon voorkomt dat vals sentiment een kans krijgt. Het is die combinatie van prachtige melodieën en Lennon's ongepolijste stemgeluid - en in de jaren zestig vaak raadselachtige teksten - die ook zijn beste werk in de Beatles kenmerken.

Zijn linksradicalisme hield uiteindelijk geen stand. Hjj was voornemens deel te nemen aan protesten tegen de Republikeinse Conventie in Miami in 1972, waar president Nixon opnieuw kandidaat voor die partij gesteld werd. Het Witte Huis was bezorgd over de linkse stellingname van de voormalige Beatle, en stuurde de FBI op zijn dak.

Over de treiterij waarmee de Amerikaanse staat probeerde het land uit te pesten, is inmiddels een film gemaakt: "The U.S. vs. John Lennon" . John Wiener heeft over hetzelfde onderwerp een boek geschreven: "Gimme Some Truth: The John Lennon FBI Files" . Over beiden lees je meer via de website John Lennon - FBI Files . De ontwikkeling van de politieke stellingname van Lennon staat goed beschreven in "John Lennon's Revolution", van Alan Maas, in de Socialist Worker (US, niet te verwarren met het Britse blad van dezelfde naam).

Daar lezen we ook dat het niet alleen de pesterij van overheidswege was die Lennon voorzichtiger maakte naarmate de jaren zeventig vorderde. Hij was ook gedesillusioneerd geraakt door de manier waarop sommige revolutionairen hem voor hun karretje probeerden te spannen, en was ook gevoelig voor de verwarring waar grote delen van de linkse beweging aan ten prooi waren in die jaren. Terwijl de linkse kritiek op bijvoorbeeld de Vietnamoorlog wijd versprijd was, raakte de beweging zelf in een groeiend isolement.

Lennon zag de noodzaak tot herbezinning maar kwam er ook niet uit. Dat valt hem niet erg aan te rekenen: hij was artiest, maker en zanger van prachgtige songs, geen ideoloog of links theoreticus. Dat hij wel degelijk nadacht over het wel en wee van de linkse beweging, de perspectieven voor revolutie en de gevaren die zelfs een succesvolle revolutie bedreigen, blijkt uit een opmerkelijk interview dat hij en Ono in 1971 gaven aan de linkse activisten Tariq Ali en Robin Blackburn. De eerste uitspraken van Lennon daarin:

"Ik was altijd al politiek in mijn hoofd, weet je, en tegen de status quo. Dat is tamelijk elementair als je opgroeide, zoals ik, met angst en haat voor de politie als een natuurlijke vijand, en om het leger te verachten als iets dat iedereen weghaalt en dan dood ergens achterlaat.

Ik bedoel, het is een wezenlijk ding van de arbeidersklasse, al begint het te slijten als je ouder wordt, ene gezin krijgt en opgeslokt wordt in het systeem." Precies dat gevoel dat radicalisme te maken heeft met hetd agelijks leven, dat het geen extern opgelegde ideologie hoeft te zijn maar de dieposte persoonlijke drijfveren raakt - dat is wat Lennon zo echt, zo authentiek maakt, zijn stem zo beluisterenswaardig, en de klap van de moord zo groot.

Zijn laatste jaren waren gewijd aan zijn priveleven, en aan zijn muziek die weer vooral "gewoon" over liefde ging. Kort voor zijn dood was de single "Starting Over" uitgekomen, achteraf een wel hele wrange titel. Ook vóór en tijdens Lennon's revolutionaire fase waren zijn liefdesliederen heel bijzonder, heel direct en heel ontwapenend.

Ik denk dat daar ergens de kern ligt van wat me zo raakt aan de man en zijn werk. De man weigerde steeds meer toneel te spelen, was steeds meer zichzelf en gaf zich daarin bloot. Niet zijn consistentie, niet zijn analyse en zelfs niet zijn poëtische kracht, maar zijn eerlijkheid, zijn onschuld die weigert te verdwijnen, zelfs waar zijn groeiende inzicht voor naiviteit geen ruimte laat - dàt maakt de man groots. En juist dàt maakte de moord zo'n klap.

Lennon's geluid blijft intussen klinken:

"There's room at the top, they are telling you still
But first you must learn how to smile as you kill
If you want to be like the folks on the hill

A working class hero is something to be
A working class hero is something to be
If you want to be a hero, well just follow me
If you want to be a hero, wel just follow me."

Meer lezen:
Artikel op Wikipedia: "John Lennon"
De officiële website: "John Lennon, the Official Site".

over Lennon versus de Amerikaanse staat:
"John Lennon - still a security threat" door Jon Wiener (Common Dreams);
"John Lennon's MI5 -FBI Files", door Jon Wiener ( Common Dreams, oorspronkelijk in The Nation, maar die link werkt niet);
"While Nixon Campaigned, the FBI watched Lennon", door Adam Cohen, International Herald Tribune, hier via Common Dreams.

over Lennon's dood:
"'Is'n He a Bit like You and Me?' ", door Ron Jacobs (een linkse publicist wiens werk erg de moeite waard is). (MR Zine)
"The Night John Lennon Died", door Henry Marchand (Common Dreams);
"Gone John and the Dragon Lady", door Joyce Marcel (Commom Dreams);
"John Lennon: A Rebel. A Thinker. A Poet Whoe Dreamed Of A better World", door Harold K. Brush jr. (Common Dreams).