Verkiezingen in Venezuela

Verkiezingen vandaag in Venezuela. Het lijkt er op dat Chavez wederom gaat winnen, en met een stevige meerderheid ook. Dat zal, in en buiten het land, door heel veel mensen, ook door mij, met vreugde en opluchting begroet worden.

Victorie voor Chavez betekent steun voor voortzetting van de veranderingen die tijdens zijn presidentschap, en mede onder zijn leiding, op gang zijn gekomen sinds een meerderheid van stemmers hem in 1999 tot president koos. Dit proces van veranderingen, door de president aangebuid als de Bolivariaanse Revolutie (naar Simon Bolivar, leider van de onafhankelijkheidsstrijd tegen Spanje in de vroege negentiende eeuw) omvat de zogeheten misiones, projecten tegen analfabetisme, het organiseren van toegankelijke gezondheidszorg en goedkopen levensmiddelen voor de armen. Dit wordt betaald met de forse opbrengsten van de Venzuelaanse olie-industrie. De organisatie ervan vind door speciaal daarvoor in het leven geroepen structuren plaats, min of meer buiten het gevestigde (en zeer corrupte) ambtenarenapparaat om. Zeer veel mensen hebben door dit beleid hun armoedige bestaan zien verbeteren en zijn Chavez er dankbaar voor.

Onder leiding van Chavez voert Venezuela ook in haar buitenlandse beleid een bemoedigende koers. De regering van Chavez zegt nee tegen overheersing van de VS, stelde zich op tegenover de Amerikaanse aanval op Irak, riep tijdens de Israelische aanval op Libanon de Venezuelaanse ambassadeur uit Israel terug als protest. Chavez stimuleert een onafhankelijke opstelling van staten in Latijns-Amerika en elders en werkt samen met staten die in de Amerikaanse lijst van boosdoeners staan, zoals Iran. Zowel binnenlands als internationaal speelt de regering van Chavez een overwegend positieve rol.

Een overwinning van de oppositie zou aan deze rol een abrupt einde maken, met gevaarlijke consequenties. De kandidaat van de oppositie is een zekere Manuel Rosales. Deze man is gouverneur van de olierijke provincie Zulia. Hij zette zijn naam onder een verklaring ter ondersteuning van de staatsgreep van april 2002 waarmee generaals en zakenlieden Chavez omver probeerden te werpen. Een opstand van de armen van Caracas maakte aan die staatsgreep binnen twee dagen een einde en bracht Chavez terug aan de regering. Als Rosales wint, dan wint feitelijk die rechtse staatsgreep alsnog, om van de steun ervoor uit Washington maar te zwijgen.

Een overwinning van Chavez daarentegen betekent voortzetting van de progressieve hervormingen van de afgelopen tijd. Maar hoe dat proces doorzet, hangt van veel meer af. Chavez is een factor, maar hij kan het niet alleen. Belangrijker: het proces kan maar beter niet van een enkele man, hoe inspirerend ook, afhangen. Probleemloos is de rol van Chavez bovendien niet. Hij is niet vrij van een hang naar sterkemannengedrag (te verwachten van iemand met een militaitre achtergrond die bovendien verkiezing na verkiezing wint). Verder schippert hij tussen zijn achterban die radicale veranderingen wil, en zijn medewerkers aan de top, waarvan velen op de rem willen trappen en een compromis met de rechtse elite en met de VS wel zien zitten. Aan een heiligverklaring van Chavez hebben we niks, aan kritische solidariteit des te meer. Ik ben geen fan, maar ik hoop dat mensen hem in groten getale opnieuw tot president kiezen.

Juist druk vanuit zijn steeds actievere achterban van straatarme mensen heeft Chavez intussen wel steeds verder naar links geduwd. We zagen al dat er een volksopstand aan te pas moest komen om Chavez te redden van een rechtse staatsgreep. In de winter van 2002-2003 probeerden de rijken de economie lam te leggen via een managemenststaking in de olieindustrie. Arbeiders in die sector brachten echter zelf de productie weer op gang en braken zo de rechtse sabotage.

In 2004 hielp een stevig georganiseerd en enthousiast netwerk van vele tienduizenden Chavistas, vooral onder de armen, de president aan een verkiezingsoverwinning. De oppositie had een referendum gedaan gekregen waarin over tussentijdse afzetting van Chavez gestemd kon worden (ironisch genoeg een mogelijkheid die geschapen was in de nieuwe grondwet, op initiatief van Chavez doorgevoerd). Het Chavistische netwerk activeerde en motiveerde een meerderheid van stemmers om hun hernieuwde steun aan Chavez te geven en het oppositievoorstel weg te stemmen.

We zien in dit traject een arme bevolking die zich steeds actiever gaat opstellen. Eerst was er vooral hoop op verbetering van bovenaf, en dankbaarheid als er inderdaad iets voor hen gedaan werd. Nu zijn de armen zelf in beweging, organiseren zich, steunen de president maar oefenen ook druk op hem uit, bijvoorbeeld als het er om gaat om nationalisering van bedrijven die door ondernemers gesloten worden en door arbeiders bezet, af te dwingen.

Ook is er inmiddels tegenover de corrupte, met de rechtse oppositie verweven vakbond CTV een onafhankelijke vakcentrale opgezet, de UNT. Over die ontwikkelingen valt veel interessants te lezen in een interview met Orlando Chirino, uit de Socialist Worker van 24 september 2005. Daar binnen woeden heftige discussies: moet onbeperkte steun aan Chavez alles overschaduwen? Of moet een vakbeweging, juist ook onder een linkse president, een onafhankelijke koers trekken? Juist de opkomst van die tweede trend binnen de massabeweging is zo hoopgevend: steun aan Chavez tegen rechts en tegen de VS, maar tegelijkertijd onafhankelijke strijd om door te zetten waar Chavez terugkrabbelt. International Socialism Journal, nr. 111, van afgelopen zomer, heeft daar meer over. De opbouw van een nieuwe organisatie, de Partij voor Revolutie en Socialisme (waarvan een politieke verklaring , gepunliceerd door International Viewpoint, de moeite waard is om te bekijken) , is in dit verband ook belangrijk.

Chavez is door het hele preces zelf veranderd. Toen hij net president was, bestuurde hij erg van bovenaf, en gebruikte nogal eens het leger bij hulpverleningsprojecten, wat uit democratisch oogpunt altijd hachelijk is. Hij omschreef zijn koers als een ´derde weg´, tussen kapitalisme en socialisme in. Maar tegenwoordig bestuurt hij veel meer samen met netwerken buiten het ambtenarenapparaat om, en spreekt hij zich uit voor een nieuw soort socialisme, geen middenweg meer. Dit is symptomatisch voor de radicalisering naar links in brede lagen van de Venezuelaanse maatschappij.

Maar wat het socialisme van Chavez inhoudt, is nog niet erg helder. Wat Chavez aan het doen is, en wat hij de Bolivariaanse Revolutie noemt, is in feite nog geen revolutie, maar een stevig sociaaldemocratisch hervormingsprogramma, gecombineerd met anti-imperialistische in itiatieven in het buitenlands beleid. Maar binnen de massabeweging die dit alles enthousiast steun, groeit een georganiseerd radicalisme dat inderdaad richting werkelijk revolutionaire omvorming beweegt. Een ruime herverkiezing van Chavez garandeert op zichzelf niets. Maar het geeft de hervormingen opnieuw ruim vaan en verhoogt de ruimte om het veranderingsproces in de richting van een echte revolutie te laten escaleren. Daarom is een grote overwinning voor Chavez, juist ook voor wie zo´n ontwikkeling graag in revolutionaire richting ziet verlopen, van groot belang.

Meer over de ontwikkelingen in Venezuela lees je via de website Venezuanalysis.com , dat welwillend staat tegenover Chavez en de Bolivariaanse Revolutie. Een hele vijandige kijk op Chavez en zijn streven vind je via het weblog Caracas Chronicles. Ook op de website Open Democracy staat een stuk van de hand van Phil Gunson waarin Chavez er niet goed af komt, en waarin elke slordige formulering van sympathisanten van de Bolivariaanse revolutie tot enorme omvang wordt uitvergroot en de problematische aspecten van de oppositie worden gekleineerd, evenals de kwalijke rol van de VS. Een gedegen stuk van Roland Denis, een onafhankelijke linkse activist in Venezuela, vind je in International Socialism Journal 110, uit het voorjaar van 2006. Een stevig marxistische analyse van de ontwikkelingen geeft Jorge Martin op de website In Defence of Marxism. De groepering die deze website maakt heeft de neiging om zich iets te veel als fanclub en iets te weinig als onafhankelijke linkse kracht op te stellen. Maar toch geeft Martin een nuttig en verhelderend verhaal over de dynamiek van de gebeurtenissen.