Pinochet dood: reacties her en der

De dood van de Chileense ex-dictator Pinochet heeft allerlei reacties losgemaakt, van voorspelbaar tot verrassend, van weerzinwekkend tot uiterst vrolijk makend - op een grimmige manier.

Voorspelbaar en tevens weerzinwekkend waren de woorden van Margaret Thatcher, de Britse ex-premier van 1979 tot 1990. Zij was, aldus een woordvoerder van haar "zeer bedroefd" (Guardian, 11 december). Logisch: haar oude vriend had voor Chileense steun gezorgd in de Falklands-oorlog die Groot-Brittannië onder Thathers leiding tegen Argentinië voerde.

Belangrijker wellicht: ze waren geestverwanten in hun haat tegen links, tegen vakbonden, tegen arbeiders die voor hun rechten op kwamen. Pinochet liet zulke mensen opsluiten in een stadion, doodmartelen, uit helicopters in zee gooien. Hij liet hun lijken verdwijnen zodat ze niet alleen meer bestonden, maar ook niet meer aantoonbaar hadden bestaan - de ultieme geschiedvervalsing a la Geroge Orwell's roman 1984 (Jorrain Larrain, op de website Open Democracy, wijst hierop).

Nee, Thatcher pleegde geen staatsgreep en was geen dictator. Maar ze jaagde er autoritaire wetten doorheen die vakbondsrechten inperkten en stakingsrecht ernstig beknotten. Het politiegeweld waarmee de grote mijnstaking van 1984-85 te maken kreeg, liet zien waar ze vcoor stond. Ze voerden allebei een keihard neoliberaal beleid. Pinochet en Thatcher waren allebei klassenstrijd-fanaten namens de heersende kapitalistenklasse, strijders van het harde, openlijke soort.

In de categorie 'verrassend en weerzinwekkend' valt de reactie van het Witte Huis. "De dictatuur van Augusto Pinochet vertegenwoordigt één van de moeilijkste perioden in de geschiedenis van die natie. Onze gedachten zijn vandaag bij de slachtoffers van zijn bewind en hun families.(..)". Aldus woordvoerder Tony Fratto. Denken ze echt dat wij gek zijn of zo? Dat iedereen de rol van de VS in de val van de gekozen linkse president Allende en de staatsgreep van Pinochet vergeten zijn? Een klein uistapje dan naar de recente geschiedenis der Chileens-Amerikaanse betrekkingen.

1970: de linkse Allende als president gekozen. Kissinger zegt in die tijd: "Ik zie niet in waarom we terzijde moeten boijven en toekijken hoe een land Communistisch wordt door de onverantwoordelijkheid van haar eigen bevolking. De zaken zijn veel te belangrijk om aan de Chileense kiezers zelf ter beslissing te worden overgelaten." Kissinger was als veiligheidsadviseur van president Nixon één van degenen die de buitenlandse politiek van de VS bepaalden.

De VS steunde rechtse groepen tegen Allende, nam economische maatregelen tegen dat land, hielp het klimaat rijp maken voor de staatsgreep. "Het voorbeeld van een succesvolle gekozen Marxistische regering in Chili zal zeker effect hebben op - en waarde als precedent hebben voor - andere delen van de wereld, in het bijzonder Italië; de verspreiding uit imitatie van vergelijkbare verschijnselen elders in de wereld zou op haar beurt in belangrijke mate het evenwicht in de wereld en onze positie daarin beïnvloeden" , zo laat Kissinger op 5 november weten aan president Nixon, twee dagen na de inhuldiging van Allende als president.

11 september 1973: de staatgreep van Pinochet. De VS steunt het nieuwe bewind. Kissinger verzet zich tegen druk vanuit het Congres om militaire steun tebeperken. In een stafbespreking zegt hij "Is deze regering erger dan de regering van Allende? Worden mensenrechten erger bedreigd door deze regering dan onder Allende?" Onderminister voor Latijns-Amerika William Rogers zegt daarop: "in termen van vrijheid van vereniging: Allende ontbond de oppositiepartij niet. In termen van persvrijheid: Allende sloot niet alle kranten." Maar om dat soort mensenrechten ging het Kissinger kennelijk niet. In 1976 ging Kissinger op bezoek bij de terreurgeneraal zelf. "Wij wensen uw regering het beste", zei hij daar. De VS was grote steunpilaar voor Pinochets schrikbewind. De huidige woorden vanuit het Witte Huis, die deze verantwoordelijkheid niet eens aanstippen, zijn huichelarij.

Boeiende reacties komen ook uit Nederland zelf. In de NRC lazen we maandag dat Pinochet met harde hand regeeerde en krijgen we te lezen dat 130.000 mensen zijn gearresteerd, tienduizenden zijn gemarteld, 20.000 gevlucht en duizenden zijn gedood. Maar daaraan gaat de volgende zin vooraf: "het Latijns-Amerikaanse land verkeerde in een diepe economische en politieke crisis, zo niet op de rand van een burgeroorlog: stakingen legden het land lam, militante groepen van links en van rechts bedreigden de openbare orde, het gezag van de staat was aan alle kanten ondergraven." Dat klinkt haast als: vind je het gek dat zo'n bezorgde generaal orde op zaken gaat stellen? Het is apologie, geen analyse.

Dat er crisis was, chaos, stakingen: het klopt. Dat veel van die crisis door de eerder genoemde politiek van de VS werd aangewakkerd had de NRC er echter wel eens bij mogen vermelden. Dat Allende van alles probeerde om "het gezag van de staat" te handhaven - en zijn linkse achterban daartoe op fatale wijze afremde - ontbreekt ook bij de NRC. Dat het land "op de rand van de burgeroorlog" belandde, was aan rechtse destabilisatie in samenwerking met de CIA te danken. En de burgeroorlog kwam dan ook, in de vorm van de staatsgreep zelf. Omdat de ene kant het leger en de wapens had en de andere kant niet, duurde die bloedige burgeroorlog kort.

Dat de generaal daarmee niet op een onpartijdige wijze DE orde herstelde met zijn staatsgreep, maar een zeer bepaalde RECHTSE orde - ééntje waarin de "militante groepen van rechts" hun zin kregen, en de "militante groepen van links" hun leden doodgemarteld zagen worden - DAT is de kern, en niet een abstracte ordelievendheid van een brave generaal. De NRC-alinea mag typerend zijn voor een communique om staatsgrepen te rechtvaardigen, maar is juist daarom beschamend voor een kritische krant. In een later artikel in die krant krijgen aanhangers van de dode generaal ook nog eens opvallend veel ruimte om hun motieven te etaleren, en ook het laatste woord in het stuk is voor hen. Reken niet op veel kritiek van de kant van de NRC als morgen een rechtse staatsgreep, met CIA-steun, Chavez in Venezuela afzet.

Deels voorspelbaar in hun kern, maar vrolijk makend in hun formuleringen, zijn diverse reactie van linkse webloggers. Een paar prachtige reacties van zulke linkse commentatoren. Rahul Mahajan om te beginnen, op Empire Notes op 10 december (geen preciezere weblocatie), constateert dat kort achter elkaar Milton Friendman, Jeane Kirkpatrick en nu ook Pinochet zijn overleden. "Kennelijk is iemand een reunie aan het plannen", zegt hij droogjes. "Degenen onder jullie die religieus zijn: brandt alsjeblieft een kaarsje voor Henry Kissinger, Donald Rumsfeld en Dick Cheney, zodat ze lang genoeg leven zodat we ze het proces kunnen geven dat ze zozeer verdienen (Bush zal waarschijnlijk niet competent geacht worden om terecht te staan) ." Over Kirkpatrick en Friedman schreef ik eerder.

Het weblog Under The Same Sun is ook aardig: "Milton Friedman (...), Jeane Kirkpatrick, PW Botha... Based on an emerging pattern, I'd have my pacemaker checked if I were Henry Kissinger" - om vervolgens de hoop uit te spreken dat Kissingen lang leeft en gezond blijft voor dat hoognodige proces.

Lezenswaardig is het artikel van Ron Jacobs op Counterpunch over de dood van de generaal. Titel: "Death of a Pig". Wie mij een beetje kent weet dat ik zoiets beledigend vind - voor het varken. Ik heb nimmer gehoord van knorrende, in modder rollende viervoeters die ooit opdracht gaven tot het uit helicopters gooien van weerloze mensen. Jacobs sluit zijn artikel af met: "Pinochet ontsnapte aan de aardse gerechtigheid, maar ik krijg het gevoel dat hij niet zal genieten van zijn leven-na-de-dood. Hij en Jeane Kirkpatrick in een week. Misschien is er een god. Maar tegelijk: als die er is, waarom verdomme loopt Henry Kissinger nog steeds rond om zijn dodelijke adviezen te geven?"

Maar enkele van de fraaiste reacties kwamen niet van achter de PCs van Weblogland vandaan, maar van de straten van Chili waar meteen duizenden mensen feest vierden toen ze hoorden van de dood van de ex-dictator. Daarin vermengen zich vreugde met woede dat de man nooit gestraft is voor zijn terreur, en frustratie over het feit dat er nog volstrekt onvoldoende echt is veranderd.

Het eerder door me aangehaalde NRC-stuk bevat, naast uitspraken van rouwende fans, gelukkig ook een paar citaten van die andere, de goede kant. Het laatste woord daaruit krijgt bij mij een zekere Luis Torres die voor het presidentiële paleis met een bijna lege fles champagne stond: "Die heb ik zeventien jaar geleden gekocht omdat ik dacht dat Pinochett bij een aanslag was omgekomen. Ik heb hem tot nu toe bewaard om eindelijk te kunnen feesten. Het overlijden van de schoft is het mooiste kerstcadeau dat Chili zich kon wensen."